Презентация книги «Особенности языка Абая» состоялась в Алматы

АЛМАТЫ. КАЗИНФОРМ - В рамках празднования 175-летнего юбилея Абая вышла в свет книга «Абай тілінің ерекшеліктері» («Особенности языка Абая»), передает корреспондент МИА «Казинформ». Презентация новой книги «Особенности языка Абая» научных сотрудников Тюркологического центра имени Немата Келимбетова Шерубая Курманбайулы и Марлена Адилова состоялась в Казахском национальном педагогическом университете имени Абая. В книге рассматриваются лингвистические особенности произведений Абая, которые отсутствуют в современном казахском литературном языке или используются редко, с точки зрения морфологических, фонетических и лексических различий. «Самое большое преимущество книги в том, что она связывает Абая с древним и средневековым языком тюркского наследия и раскрывает неясные слова Абая на основе фактов тюркских языков», - сказала известный лингвист, доктор филологических наук, профессор Тыныштык Ермекова. «Исследователи сравнили язык поэта с древними памятниками и доказали, что язык Абая имеет глубокие корни», - комментирует ученый-тюрколог Мурат Сабыр. Книга «Особенности языка Абая» состоит из трех глав. «Объемный труд можно назвать большим вкладом в абаеведение и языковое наследие Абая. К 175-летнему юбилею великого поэта Абая изучение произведений поэта получило новый импульс, вышли ценные монографические исследования. Мы уверены, что и наш труд будет способствовать развитию исследования наследия Абая, более глубокому познанию природы языка великого поэта и выявлению языковых особенностей», - рассказали авторы новой книги. Напомним, что недавно фундаментальное произведение Абая «Слова назидания» было переведено на узбекский язык, а также представлено на чешском языке. 19.12.2020 г. Источник: inform.kz

«Абай тілінің ерекшеліктері» атты кітап жарық көрді

НҰР-CҰЛТАН. ҚазАқпарат - Ұлы ақын Абайдың 175 жылдық мерейтойына орай «Абай тілінің ерекшеліктері» атты кітап жарық көрді, деп хабарлайды ҚазАқпарат. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде Немат Келімбетов атындағы Түркітану орталығының бас ғылыми қызметкерлері Шерубай Құрманбайұлы мен PhD Мәрлен Әділовтің авторлығымен жарық көрген «Абай тілінің ерекшеліктері» атты жаңа кітаптың тұсаукесер рәсімі өтті. Кітапта Абай шығармаларындағы қазіргі қазақ әдеби тілінде кездеспейтін немесе өте сирек қолданылатын морфологиялық, фонетикалық және лексикалық ерекшеліктер анықталады. Фонетикалық ерекшеліктер дегенде ұғыл, ұлық, тұғры, тұғралы, түзік және т.б. көне түрік және қазақтың ескі жазба тіліне тән фонетикалық ескіліктер зерттелді. Бұлар көне түрік және қазіргі түрік-моңғол тілдеріндегі деректермен салыстырылып, олардың ескі қазақ жазба тілі мен қазіргі қазақ тіліне қатыстылығы жайлы тұжырымдар айтылды. Сонымен қатар, қазіргі қазақ әдеби тіліндегі сөздердің Абайдағы дыбыстық варианттары талданды. Оның ішінде айлану, ашау, беркіну, беркіту, бұлыт/бұлұт, біротала, езгү, есіту, жолғасу, инану, кезегендік (кезбелік), қары (кәрі), құры (құр сөз), нажағай, соңра, сүру (сүрту, жағу), тәңрі, тұл бой, ұжымақ, ұсап, шүйінші, ылай, ылау, т.б. түрінде құбылған немесе керісінше бастапқы формаларында қолданылған сөздер де бар. Фонетикалық ерекшеліктер тарауында кірме сөздерден «қазақы» формада жұмсалғандары да талданды, мәселен кірме сөздердің Абай тілінде амантау, асық, әжеттес, әз тұту, әм, бейіс, бұл (пұл), дұспан, еннатайына кәлкәусар, қаса, пышана, сұңғат, шылдахана, ылаж, ырза, ырас, закүншік, лапке, мәліш, бияншік, ваенной, сaлдaт, самародной, ыстаршын ысдраваймыслящий, ісшөт сияқты «қазақы» тұлғада өзгертіліп жұмсалуына назар аударылды. Кірме сөздердің әдеби тілдегіден өзгеше әрі бастапқы формасына жақын түрінде жұмсалуына мән берілді. Абайда шет тілдерінен, әсіресе араб, парсыдан енген сөздердің біразы сол тілдердегі негізгі тұлғалары сақталып қолданылған. Бұлар да қазақ тіліндегі нұсқаларымен салыстырылып зерттелді, мысалы: алал (адал), бихабар (бейхабар), ғафыл қалма (қапы қалма), ежтиһат (ыждағат), мағлұм (мәлім), махрұм (мақұрым), мү`мин (момын мұсылман), наме (нама), руза (ораза), таслим (тәсілім), хақ (ақы), хисап (есеп), т.б. Морфологиялық өзгешеліктер деп аталатын бөлімде қазіргі қазақ әдеби тілінде ұшыраспайтын (немесе өте сирек жұмсалатын) кейбір морфологиялық формалардың қолданылу мәселесі талқыланды. Мысалы, «мыш», «дүр», «тұғын/тұрған», «бірлән/білән, «дағы», «дек», «аның үшін/оның үшін, т.б. Лексикалық ерекшеліктер тарауында ақын шығармаларының сөздік құрамын актив-пассивтігіне және лексикалық қолданыстарының ерекшелігіне қарай көнерген сөздер, пассив лексика, этнографиялық ұғымдар, ақын тіліне тән қос сөздер, фразеологизмдер, мақал-мəтел мен афоризмдер деп қарастырылды. «Зерттеушілер ақын тілін көне ескерткіштермен салыстырып зерттеп, Абай тілінің тамыры тереңде жатқанын дәлелдеді», - дейді түркітанушы ғалым Мұрат Сабыр. Зерттеуші сөзін «кітап авторлары Абайдың тілдік тұлға ретінде қалыптасуын көне жазба ескерткіштерінде жатқанын көрсетті» деп жалғастырып, кітапты түркология саласына қосылған зор еңбек» деп бағалайды. «Абай тілінен шағатай әдеби тілінің элементтерін іздеу Кеңес кезеңінде «бос әурешілік» деп айтылып, ғалымдар ақын шығармаларындағы осындай тұстарды кең қарастырмаған еді. Қолымыздағы еңбек бұл олқылықтың орнын толтырды», - деген пікір білдірді филология ғылымдарының докторы Қаламқас Қалыбаева. 16.12.2020 ж. Ақпарат көзі: inform.kz

«Абай тілінің ерекшеліктері» атты кітап жарық көрді

Алматы, BAQ.KZ тілшісі. Бүгін Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде «Абай тілінің ерекшеліктері» атты жаңа кітаптың таныстырылымы өтті. Ұлы ақынның 175 жылдық мерейтойына орай жарық көрген кітаптың авторлары Немат Келімбетов атындағы Түркітану орталығының бас ғылыми қызметкерлері ҚР ҰҒА академигі, ф.ғ.д, профессор Шерубай Құрманбайұлы мен PhD Мәрлен Әділов. Үш тараудан тұратын көлемді еңбекті Абайтануға, Абай мұрасын тілдік жағынан тануға қосылған үлкен үлес деуге болады. Кітапта Абай шығармаларындағы қазіргі қазақ әдеби тілінде кездеспейтін немесе өте сирек қолданылатын морфологиялық, фонетикалық және лексикалық ерекшеліктер анықталған. Фонетикалық ерекшеліктер дегенде ұғыл, ұлық, тұғры, тұғралы, түзік cияқты көне түрік және қазақтың ескі жазба тіліне тән фонетикалық ескіліктер зерттелді. Бұлар көне түрік және қазіргі түрік-моңғол тілдеріндегі деректермен салыстырылып, олардың ескі қазақ жазба тілі мен қазіргі қазақ тіліне қатыстылығы жайлы тұжырымдар айтылды. Сонымен қатар, орта ғасырда жарық көрген ескерткіштердің және ақын-жыраулардың шығармашылығымен сабақтастығын осы жерде қарастырып өттік. Сонымен қатар, қазіргі қазақ әдеби тіліндегі сөздердің Абайдағы дыбыстық варианттары талданды, - дейді академик Шерубай Құрманбайұлы. Сондай-ақ, кітапта кірме сөздердің әдеби тілдегіден өзгеше әрі бастапқы формасына жақын түрінде жұмсалуына да мән берілген. Абайда шет тілдерден, әсіресе араб, парсыдан енген сөздердің біразы сол тілдердегі негізгі тұлғалары сақталып қолданылған. Бұлар да қазақ тіліндегі нұсқалармен салыстырылып зерттелді. Мысалы, бихабар - бейхабар, ғафыл қалма - қапы қалма, ежтиһат - марқұм, мүмин - момын мұсылман сияқты нұсқаларда берілді, - дейді академик. Мамандардың айтуынша, Абай қара сөздерінде де тілдік ерекшеліктер көптеп кездеседі. Бұл ақынның қара сөздерін сол кезеңге тән қазақтың ескі жазба тілінде, яғни шағатай жазуымен байланысты көрінеді. Академик сөз арасында бұл кітапты жазуға шәкірті Мәрлен Әділов те үлкен үлес қосқанын атап өтті. Қазақстандық білім беру жүйесінде, яғни ескерткіш, қолжазбаны талдау жұмыстарын жүргізу ерекшеліктерінде Түркия университеттерінен үйренеріміз көп. Шәкіртіміз Мәрлен Еуразия ұлттық университетін бітіргеннен кейін Түркияда білім алды. Сол кезде қолжазбалармен жұмыс істеуге жақсы машықтанды. Кейін көне жазба ескерткіштерді салыстырып, олармен жұмыс істегенде оның біліктілігі көрінді, - дейді Шерубай Құрманбайұлы. Кітап авторының бірі Мәрлен Әділов Абай өз шығармаларының біразын қазақтың ескі жазба әдебиетінде немесе шағатай тілінде жазғандықтан, онда бүгінгі күні қолданыла бермейтін өзгеше фонетикалық, грамматикалық ерекшеліктер көптеп кездесетінін айтады. Біз сол ерекшеліктерді түркі тілдері және көне түркі мұралары негізінде салыстырып, зерттедік. Бұл еңбегімізді Ұлы ақын Абайдың 175 жылдығы мерейтойы аясында шығып жатқаны және қара шаңырақ Абай университетінде басылғаны біз үшін үлкен қуаныш, - дейді Мәрлен Әділов. 15.12.2020 ж. Ақпарат көзі: baq.kz

В Польше прошли II Международные Абаевские чтения «Абай: философия, поэтика, рецепция»

В Польше при поддержке Посольства Казахстана прошел Международный научный семинар «Абай: философия, поэтика, рецепция», посвященный 175-летию казахского поэта, философа и композитора Абая Кунанбайулы. Научный семинар «Абаевские чтения» - это ежегодное международное мероприятие, проводимое на базе Центра казахской культуры и науки имени Абая в Поморской академии в г. Слупск. Встреча организована в формате онлайн совместно с Казахским национальным педагогическим университетом (КазНПУ) имени Абая и их многолетним вузом-партнером - Поморской академией, с участием представителей академических кругов Казахстана, Польши, Кыргызстана и Украины. Посол Алим Кирабаев в своем вступительном слове, отметив особую духовную роль великого Абая для народа Казахстана, подчеркнул актуальность и своевременность его наставлений в условиях современного мира. В ходе международного семинара участники предоставили научные доклады на темы: «Лингвистические аспекты изучения творчества Абая», «Вклад и роль Абая в развитие духовных и культурных ценностей, «Суть и значение философских размышлений «Слов назидания» и др. 15.12.2020 г. Источник: dknews.kz

«Абай - түркі әлемінің ұлы тұлғасы» атты халықаралық онлайн симпозиум өтті

Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ. Түркияның Эгей университеті мен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде Қазақтың ұлы ақыны Абайдың 175 жылдық мерейтойы аясында «Абай - түркі әлемінің ұлы тұлғасы» атты халықаралық онлайн симпозиум өтті. Эгей университеті Түркі әлемі зерттеулері институты, Еуразия ұлттық университеті «Абай академиясы» және Қазақ ұлттық педагогикалық университеті Немат Келімбетов атындағы Түркітану орталығы бірлесіп ұйымдастырып жатқан халықаралық ғылыми конференцияға Қазақстан, Түркия, Әзербайжан, Өзбекстан, Қырғызстан, Түрікменстан, Татарстан (Ресей), Хакасия (Ресей) және АҚШ-тан 60-қа жуық абайтанушы ғалым қатысты. Абай тілі, шығармашылығы, көркемдігі, ойшылдылығы мен жаңашылдығы жан-жақты талданатын және күллі түркі дүниесі белгілі ғалымдарының басын қосатын ғылыми жиын үш күнге созылады. Абайға арналған осындай ауқымды халықаралық симпозиум биыл алғаш рет өткізіліп отыр. Абай тек қазақтың емес, бүкіл түркі әлемінің ұлы ақыны. Ол түркі халықтары әдебиетіне жаңашылдық әкелді. Ақынның өз шығармаларында айтқан мәселелері бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан емес. Абай Құнанбайұлының қазаққа қатысты айтқандары әлем халықтары, әсіресе түбі бір түркі жұртына да қатысты екені шүбәсіз. Сол себепті оны бүкіл түркі әлемінің аса көрнекті тұлғасы десек артық айтпаспыз. Шайырдың шығармалары түркі тілдеріне аударылып, бауырлас елдер ғалымдары тарапынан жан-жақты зерттеліп, көптеген ғылыми мақалалар мен кітаптар жарық көріп жатыр. Бұл симпозиумда да бауырлас түркі елдерінен қатысатын зерттеушілер Абай мұрасы жөнінде құнды пікірлер, маңызды ақпараттар айтылуда. Абайдың 175 жылдық мерейтойына орай ұйымдастырылған халықаралық симпозиумның секциялық отырыстарында Тұрсын Жұртбай, Шәкір Ибраев, Дихан Қамзабекұлы, Ерден Қажыбек, Шерубай Құрманбайұлы, Юлай Шамильоғлу, Мақсат Алпысбес, Құныпия Алпысбаев, Жамбыл Артықбаев, Рақымжан Тұрысбек, Жанат Әскербекқызы, Нергис Бирай, Гүлжанат Ержиласун, Элман Гулиев, Жаббар Ишанқул, Баходир Каримов, Орхан Сөйлемез, Мехмет Темизкан, Жылдыз Бакашова және т.б. елде және шетелде танымал белгілі әдебиетші, тілші, тарихшы, этнограф профессорлар қатысады. Ғалымдар ұлы ойшыл, хакім Абайдың мұрасын зерттеу бағытындағы ғылыми ізденістерімен бөлісті. Симпозиумда оқылған баяндамалар мен мақалалар жинақ кітап болып шығарылады. Осындай ғылыми жиындар Абай мұрасын жан-жақты талқылаумен бірге түркі елдері ғалымдарының ғылыми ынтымақтастықтарын нығайтып, туыстас халықтардың бірлігін бекемдей түсетіні ақиқат. Ілгеріде Абайтануға қатысты бұдан да ауқымды симпозиумдар ұйымдастырылып, түркі әлемі түркітанушы ғалымдары Абай елінде кездессе деген тілек бар, - дейді ұйымдастырушылар. 25.11.2020 ж. Ақпарат көзі: baq.kz

Абайға арналған халықаралық симпозиум басталды

Қазақстан мен Түркия университеттері Абайға арналған халықаралық симпозиумнің алғашқы жиынын өткізді, - деп хабарлайды Ruh.kz Л.Н. Гумилев атындағы EҰУ-не сілтеме жасай отырып. Қараша айының 25-27 күндері арасында Эгей университеті (Измир/Түркия) мен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде Қазақтың ұлы ақыны Абайдың 175 жылдық мерейтойы аясында «Абай - түркі әлемінің ұлы тұлғасы» атты халықаралық онлайн симпозиум өтеді. Эгей университеті Түркі әлемі зерттеулері институты, Еуразия ұлттық университеті «Абай академиясы» және Қазақ ұлттық педагогикалық университеті Немат Келімбетов атындағы Түркітану орталығы бірлесіп ұйымдастырған халықаралық ғылыми конференцияға Қазақстан, Түркия, Әзербайжан, Өзбекстан, Қырғызстан, Түрікменстан, Татарстан (Ресей), Хакасия (Ресей) және АҚШ-тан 60-қа жуық абайтанушы ғалым қатыспақ. Абай тілі, шығармашылығы, көркемдігі, ойшылдылығы мен жаңашылдығы жан-жақты талданатын және күллі түркі дүниесіне белгілі ғалымдарының басын қосатын ғылыми жиын үш күнге созылады. Абайға арналған осындай ауқымды халықаралық симпозиум биыл алғаш рет өткізіліп отыр. Ғалымдар ұлы ойшыл, хәкім Абайдың мұрасын зерттеу бағытындағы ғылыми ізденістерімен бөліспек. Симпозиумда оқылған баяндамалар мен мақалалар жинақ кітап болып шығарылады. 25.11.2020 ж. Ақпарат көзі: ruh.kz

Князь Мирзоев: «Роль Абая в формировании мировых духовных ценностей безгранична»

Значения языковых и литературных связей со странами зарубежного Востока для более широкого и активного продвижения идей «Мәңгілік Ел» и программы модернизации казахстанского общества обсудили алматинские ученые с иностранными коллегами. На онлайн-конференции «Духовные ценности как основы фундамента культуры народов» также обсуждалась бесценная роль казахского классика Абая Кунанбаева в обогащении духовно-нравственных ценностей не только в Казахстане, но и в других государствах, где труды великого писателя пользуются колоссальным спросом. По словам доктора филологических наук, профессора Казахского национального педагогического университета имени Абая Князя Мирзоева, успехи сфер культуры, искусства и литературы Казахстана известны далеко за пределами республики. Творчество казахского мыслителя Абая также давно стала визитной карточкой нашей страны. Его произведения переведены на многие языки - турецкий, корейский, польский, немецкий и другие. Стихи и поэмы Кунанбаева одинаково любят как на Востоке, так и на Западе. Более того, его считают истинным «проводником» духовных начал. «Связь творчества Абая Кунанбаева с литературами народов Востока очень велика, доказательством чему являются многие источники. Абая сегодня по справедливости можно назвать не только классиком казахской литературы, но и одним из корифеев литератур народов Востока. Да и вообще роль Абая в формировании мировых духовных ценностей безгранична», - отметил во время конференции Князь Мирзоев. Напомним, что в статье «Абай и Казахстан в ХХІ веке» президент Казахстана Касым-Жомарт Токаев призывает пропагандировать творчество и гуманистические идеи великого казахского поэта, просветителя, мыслителя Абая Кунанбаева. Как сказал глава государства «Абая необходимо широко представить мировому сообществу как бренд нового Казахстана. Это долг нынешнего поколения». В целях реализации поставленных задач алматинские ученые проводят большую работу, нацеленную на то, чтобы об Абае знали, как можно больше людей. На встрече, где присутствовали представители Узбекистана, Таджикистана, Беларуси, Китая, Кореи, Российской Федерации и Турецкой республики отмечалось, что Абай как исключительный знаток и тонкий ценитель восточной поэзии, взял все лучшее от многовековой культуры казахского народа, обогатил эти сокровища благотворным влиянием русской, западноевропейской и восточной культуры. Между тем собравшиеся подчеркнули, что современная мировая литература обогащается глубокой философией классика, его уникальными идеями и видением окружающей действительности. «Мыли Абая актуальны по сей день», - резюмировали участники конференции. 27.10.2020 г. Источник: newtimes.kz

«Абай Құнанбайұлы. Ғақлия кітабы» жарық көрді

Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Бүгін Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Немат Келімбетов атындағы Түркітану орталығында «Абай шығармаларының түркі әлемінде зерттелуі мен насихатталуы» атты халықаралық ғылыми конференция өтті. Конференцияға Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, профессор Такир Балықбаев, Тоқат мемлекеттік Ғазы Османпаша университетінің ректоры, профессор Бунямин Шахин, Түркия мемлекеттік Tүрік тілі қоғамының президенті, профессор Гүрер Гүлсевин және Халықаралық TURKSOY ұйымындағы бас хатшы орынбасары Біләл Чакыжы және түркітанушы, белгілі тілтанушы ғалым, ҚР ҰҒА академигі Шерубай Құрманбайұлы қатысты. Халықаралық онлайн жиынға қатысқан Әзербайжан, Қазақстан, Өзбекстан Түркия елінің ғалымдары Абайдың тіліне, аудармасына қатысты ойларын ортаға салды. Сонымен қатар «Абай Құнанбайұлы. Ғақлия кітабы» атты жаңа кітаптың тұсауы кесілді. Кітапта 1907 жылы Мүрсейіт Бікеұлы хатқа түсірген Абай қара сөздерінің қолжазбасы, транскрипциясы және грамматикалық индексі берілген. Еңбекте бұдан бөлек XX ғасыр басындағы қолжазбалардың тілдік ерекшеліктеріне сипаттама жасалып, Абай қара сөздерінің тілі талданған. Бұл жұмыс қазіргі қазақ тіліне сәйкес бірнеше рет өңделіп өзгертілген қара сөздердің түпнұсқасымен бірге ұсынылып, жаңаша оқылуы және грамматикалық индексінің берілуімен ерекшеленеді. Кітап авторы түркиялық ғалым, PhD доктор Ержан Петек. Немат Келімбетов атындағы Түркітану орталығының бас ғылыми қызметкерлері ф.ғ.д., профессор Шерубай Құрманбайұлы мен PhD доктор Марлен Әділов түрік тілінен аударып, ғылыми редакциясын жасаған. Мен 4 жылдай «екі дүние есігі, ер түріктің бесігі болған» Түркістан қаласында жұмыс жасап, қазақ тілі мен әдебиетімен, жыраулар поэзиясымен жақсы таныстым. Сол кездерде біраз зерттеулер жасадым. Биылғы Абай Құнанбайұлының 175 жылдығында да үнсіз қалғым келмеді. Сондықтан осындай еңбекті жазуды қолға алдым. Бұл еңбегім түрік тілінде жазылғанымен, Түркияда шығарылған жоқ, ең бірінші қазақ тіліне аударылып, басылып шығып жатыр, - дейді түркиялық ғалым, PhD доктор Ержан Петек. Кітапқа алғы сөз жазып, ғылыми редакциясын жасаған профессор Шерубай Құрманбайұлы да жаңа жинақ туралы пікірін білдірді. Абай шығармалары талданатын ғылыми еңбектерде ақынның стильдік ерекшеліктерін дұрыс көрсету үшін орфографиялық ерекшеліктерді мүмкіндігінше сол қалпында берген жөн. Бірақ Абай шығармаларының жинақтары мен зерттеулердің басым көпшілігі Мүрсейіт дәптерлеріндегі нұсқадан әлдеқайда өзгертіліп, қазіргі тіл нормасына сәйкестендіріліп шығарылды. Ал бұл еңбек қара сөздердің қолжазбадағы нұсқасындағыдай өзгертілмей берілгенімен ерекшеленеді. Мұнда қолжазбадағы қазіргі қазақ тіліне тән емес шағатайша формалар жазылғаны бойынша өзгертілмей беріледі. Мысалы: қaйғұ+ғa, қaйсұ+сы, келүс+песе, кетүр+ер, ѳтрiк+дi, ѳтрүк, aдaмчылық+дұң, aдaмдық+дың, aқыл+дұң, aмaлчылық+дұң, берген+нүң, т.б. Сондықтан бұл еңбек Абайдың тілін тікелей қолжазбадан зерттеймін деген мамандарға құнды тарту екендігі сөзсіз, - дейді Шерубай Құрманбайұлы. 15.10.2020 жыл. Ақпарат көзі: baq.kz

Житикаринский район посвятил юбилею Абая Кунанбаева сразу четыре конкурса для всех возрастных категорий

Утешение сердца Онлайн-мероприятия «Мерейлі отбасы», «Бірлігіміз жарасқан», «Екi жұлдыз» и «Мені түсін» организовало и провело КГУ «Центр обучения языкам» отдела культуры и развития языков акимата Житикаринского района. - Великий просветитель Абай Кунанбаев всегда говорил о духовном развитии человека, о гуманизме, о дружбе между народами, о семейных ценностях. Поэтому мы решили выбрать эти идеалы основным мотивом наших онлайн-конкурсов, - рассказала директор Центра Сандугаш Губайдулина. - В основу конкурса «Бірлігіміз жарасқан» («Мы едины») взяты мысли Абая о развитии нации, о дружбе между народами как безусловно правильном пути мирного, благополучного существования. На призыв показать свои таланты и умения в конкурсе живо откликнулись представители казахского, азербайджанского, татарского, украинского этнокультурных центров. На странице Центра обучения языкам в Instagram подписчики увидели зажигательную лезгинку, услышали игру на домбре, украинские и татарские народные песни. - В Слове Тридцать восьмом Абай говорит о детях, называя их утешением сердца. Мы решили провести конкурс, в котором бы приняли участие только дети. Причем дети неказахской национальности, знающие казахский язык. Наши житикаринские ребята рассказывали о себе, о своих мечтах, исполняли стихи и песни Абая. В этом конкурсе «Екі жұлдыз» победили Дарина и Даяна КУЛЕШОВЫ, а также Ксения и Татьяна ПАСАШКОВЫ. Девочки просто молодцы, - говорит сотрудник Центра обучения языкам Тогыжан Жаманкулова. Пойми меня «Все счастливые семьи счастливы одинаково...». Так написал когда-то Лев Толстой, творчество которого Абай знал и высоко ценил. Участники конкурса «Мерейлі отбасы» поделились опытом создания счастливой семьи. В номинациях «Счастливая семья», «Образцовая семья», «Творческая семья», «Дружная семья», «Интеллектуальная семья», «Активная семья» приняло участие рекордное количество житикаринских семей. Гран-при получила семья Мурзагужиновых, которая представила рассказ о трех поколениях своей семьи. - Об Абае Кунанбаеве я слышала с детства. Мама напевала песни «Айттым сәлем, қаламқас», «Көзімнің қарасы». С годами глубже задумываешься над его произведениями, ведь в них и радость, и огорчение, в них любовь ко всему живому. Произведения великого человека, просветителя, мудреца должны жить века, - считает руководитель отдела культуры и развития языков акимата Житикаринского района Жанылдык Альмухамедова. Все знают, что великий Абай мечтал о просвещении своего народа. Он призывал со-отечественников изучать иностранные языки. В конкурсе «Мені түсін. Мен ағылшынша сөйлеймін» («Пойми меня. Я говорю на английском») состязались будущие и практикующие преподаватели английского языка. Победителями стали Светлана Журавлева (школа-лицей №3) и Бахыт Турабаева (СШ №9 им. Естая Есжанова), а также студентка третьего курса факультета иностранных языков Казахского нацио-нального педагогического университета им. Абая Салима ГУБАЙДУЛИНА. Очень захватывающим получился третий этап конкурса «The man I`m proud of. Человек, которым я горжусь», когда участницы предложили зрителям пронзительное видео о трудной профессии врача, трогательный рассказ о нашем земляке Владимире Задонском и его удивительном саде, а также интересные моменты из жизни Абая Кунанбаева. Популярность образовательных онлайн-конкурсов в Житикаринском районе еще раз доказывает, что такие сайты, как Youtube и Instagram, не только для развлечений. Благодаря Интернету можно и нужно заниматься самообразованием, как завещал Абай. 10.08.2020 г. Источник: kstnews.kz

Алаш баласына ардақты күн

Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялауы, «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы Қаулы қабыл­дауы, енді жыл сайын 10 тамыз – Абай күні ретінде мерекеленетіні туралы хабар бүкіл қазақ елі сияқты, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымын да зор қуанышқа кенелтті. Өйткені Абайға құрмет – бұл тек жеке тұлғаға жасалып отырған көтермелеу емес, бүкіл қазақ халқына, оның руханиятына көрсетіліп отырған құрмет деп білуіміз керек. Қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист-ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хакім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде. Оның өлеңдері мен қарасөздері жер-жаһанның ондаған тілдеріне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай ойларына деген қызығушылығын арттыра түсуде. Тұңғыш Президентіміз – Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: «Абай қазақ хал­қының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, соны­мен қатар ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай – әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға», деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде оның көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хакім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жарқыратып аршып ала алмаса оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде-біреуі хакімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыс тілінде халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуелсіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. «Чис­топрудный бульвары» алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: «Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек», деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, «жүректен шыққан сөз­дердің жүректерге жеткені» осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге ауда­рылса да оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі Абайдың тек қазаққа қана емес, күллі адамзат бала­сына арнаған жүрек үні төрткүл дүние­нің төрт шетін түгел оятып, әрбір ойлы адам­ның санасына қозғау салатыны сөзсіз. Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Қ.Тоқаев өзінің «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» деген ма­қаласында: «Шынында да дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмі­рін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жалпы­адамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері – әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл – классикалық үлгідегі өнегелі ойлар», деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те данышпан Абай ең алдымен, өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың» деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақтың өркениетті елдер қатарына қо­сылуын армандады. «Ғылым таппай мақтанба» деген өлеңінде жастарға дүниенің тұт­қасы білім мен ғылымда екенін түсін­діріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол «Толық адам» ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты. Жалпы, Абай туралы айтылар сөз өте көп. Тіпті оның бір ғана терең ойы ту­ралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Сондықтан біз бұл жерде сөзді көбейтпей, әлемге Абайымызбен мақтанатынымызды, оған деген құрметіміз бен сүйіспеншілігімізді білдіріп өтуді жөн көрдік. Абайтанудың жаңа кезеңі біздің университетте еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталды. 2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол «Хакім Абай» орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірнеше монографиялар, жүздеген мақалалар, студенттерге арналған «Абайтану» оқу­лықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлең­дерін дыбыстап оқитын «сөйлейтін кітап» жарық көрді. Хакім Абайдың «Үш-ақ нәрсе адам­ның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» деген адамгершілік қағидасы әрқашан ізгілікке бағыт-бағдар сілтейді. Осындағы «ыстық қай­рат» – адамды білімге, ғылымға, еңбекке, алдағы мақсат-мұраттарына ұмтылдыратын ерік-жігері мен құл­шынысы болса, «нұрлы ақыл» – оның ақыл-парасаты, кісілігі, ал «жылы жү­рек» адамның айналасына жарық шашып, жылу беретін мейірімділігі. Әлемді қатыгездіктен құтқаратын да осы мейірімділік емес пе? Абай өсиеті бойынша «Толық адамды» тәрбиелеп, тұлға қалыптастыруда біз осы үш принципті, яғни студент-жас­тарды жігерлілікке, ақыл-парасатқа, адамгершілік асыл қасиет­терге және мейірімділікке, қайы­рымдылыққа, ізгілікке тәрбиелеуге баса назар аударып отырмыз. Университетте профессор-дизайнер Аманжол Най­манбайдың безен­діруімен «Абай­тану» музей-ка­бинеті ашылды. Бұл музей-кабинет бүгінгі күні бүкіл Алматы қаласы оқу орындары студенттері және мектеп оқушы­ларының тәлім алатын музейіне айналды. Біздің университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен сту­денттердің Республикалық «Абай әлемі» фестивалі өткізіліп келеді. Биылғы Абайдың 175 жылдығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған бірнеше жаңалығы мол ғылыми-көпшілік, танымдық кітаптарды шығаруды жоспарлап отырмыз. «Хакім Абай» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қызметкерлері М.Мырзахметұлы, М.Бек­­босыновтар Абайдың 175 жыл­ды­­ғына байланысты Өскемен, Се­мей, Ақтөбе, Шымкент, Түркістан, Ақ­тау, Талдықорған т.б. қалалардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітап­хана­ларымен бірге онлайн-семинарлар өткізді. Сөзімізді академик-жазушы Мұхтар Әуезовтің: «...Абайдай дана, даң­ғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек», деген аталы сөзімен аяқтамақшымыз. Ең бастысы мемлекеттік деңгейде жыл сайын атап өтілетін Абай күні мерекеміз құтты болсын. Авторы: Такир Балықбаев, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор 10.08.2020 ж. Ақпарат көзі: egemen.kz

Такир Балықбаев: «Университетіміз Абай атын жоғары ұстап келеді»

Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялау, «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы Қаулы қабылдауы, енді жыл сайын 10 тамыз – Абай күні ретінде мерекеленетіні туралы хабар бүкіл қазақ елі сияқты Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымын да зор қуанышқа кенелтті. Өйткені, Абайға құрмет – бұл жеке тұлғаға жасалып отырған көтермелеу емес, бүкіл қазақ халқына, оның руханиятына көрсетіліп отырған құрмет деп білуіміз керек. Қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист-ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хәкім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде. Оның өлеңдері мен қара сөздері жер-жаһанның ондаған тілдеріне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай ойларына деген қызығушылығын арттыра түсуде. Тұңғыш Президентіміз – Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: «Абай қазақ халқының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, сонымен қатар, ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай – әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға», – деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде оның көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ, Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хәкім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жарқыратып аршып ала алмаса, оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде біреуі хәкімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыс тілінде халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуелсіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. «Чистопрудный бульвары» алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: «Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек», – деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, «жүректен шыққан сөздердің жүректерге жеткені» осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге аударылса да, оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі, Абайдың тек қазаққа ғана емес, күллі адамзат баласына арнаған жүрек үні төрткүл дүниенің төрт шетін түгел оятып, әрбір ойлы адамның санасына қозғау салатыны сөзсіз. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» деген мақаласында: «Шынында да дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмірін жан-жақты байыта алады. Өйткені, Абай туындыларының мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері – әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл – классикалық үлгідегі өнегелі ойлар», – деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те, данышпан Абай ең алдымен, өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым,/ Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың» деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақты өркениетті елдер қатарына қосуды армандады. «Ғылым таппай мақтанба» деген өлеңінде жастарға дүниенің тұтқасы білім мен ғылымда екенін түсіндіріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол «Толық адам» ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты. Жалпы, Абай туралы айтылар сөз өте көп. Тіпті, оның бір ғана терең ойы туралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Сондықтан біз бұл жерде сөзді көбейтпей, әлемге Абайымызбен мақтанатынымызды, оған деген құрметіміз бен сүйіспеншілігімізді білдіріп өтуді жөн көрдік. Айтпағым, Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны – ұзақ жыл «ҚазПИ» аталып келген біздің университетіміз 1934 жылдан бері Абай атын жоғары ұстап келеді. Ұлы есімді иеленген қара шаңырақ өзі өмірге келген алғашқы күннен бастап шәкірттерін ұлы Абай өсиеттеріне тәрбиелеп, толқын-толқын мамандар даярлап шығарды. 1928 жылы оқу орны ашылғанда алғашқы дәрісін Абайдың қазақ жастарын білім, ғылымға шақырған ұлағатты өсиетінен бастаған ғұлама-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы өзі ұсталып кеткенше дана ақынның мұраларын оқытумен болды. 1930 жылдан бастап осы оқу орнында ұстаздық еткен заңғар жазушы М.Әуезов те Абай туралы зерттеулерінен дәрістер оқи бастады. Сол жылдары профессор Қ.Жұбановтың бастамасымен оқу орнында Абай кабинеті ашылып, алғашқы зерттеулерін жүргізуді қолға алды. Абайтанушы ғалымдардың бір шоғыры осы қарашаңырақта білім алды. Абайтанудың жаңа кезеңі біздің университетте еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталды. 2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол «Хәкім Абай» орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірнеше монографиялар, жүздеген мақалалар, студенттерге арналған «Абайтану» оқулықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлеңдерін дыбыстап оқитын «сөйлейтін кітап» жарық көрді. Хәкім Абайдың «Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» деген адамгершілік қағидасы әрқашан ізгілікке бағыт-бағдар сілтейді. Осындағы «ыстық қайрат» – адамды білімге, ғылымға, еңбекке, алдағы мақсат-мұраттарына ұмтылдыратын ерік-жігері мен құлшынысы болса, «нұрлы ақыл» – оның ақыл-парасаты, кісілігі, ал «жылы жүрек» адамның айналасына жарық шашып, жылу беретін мейірімділігі. Әлемді қатігездіктен құтқаратын да осы мейірімділік емес пе? Абай өсиеті бойынша «Толық адамды» тәрбиелеп, тұлға қалыптастыруда біз осы үш принципті, яғни студент-жастарды жігерлілікке, ақыл-парасатқа, адамгершілік асыл қасиеттерге және мейірімділікке, қайырымдылыққа, ізгілікке тәрбиелеуге баса назар аударып отырмыз. Университетте студенттердің Абайдың өмірі мен шығармашылығын білуге қызығушылығын арттыру үшін профессор-дизайнер Аманжол Найманбайдың безендіруімен «Абайтану» музей-кабинеті ашылды. Бұл музей-кабинет бүгінгі күні бүкіл Алматы қаласы оқу орындары студенттерінің және мектеп оқушыларының тәлім алатын музейіне айналды. Біздің университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен студенттердің Республикалық «Абай әлемі» фестивалі өткізіліп келеді. Әр оқу жылының басында жаңа қабылданған студенттерге «Абай айтады» акциясы аясында университеттің «Ұлағат» баспасынан шыққан Абайдың нақыл сөздерінен тұратын қалта кітапшасы таратылады. Биылғы Абайдың 175 жылдығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған бірнеше жаңалығы мол ғылыми-көпшілік, танымдық кітаптарды шығаруды жоспарлап отырмыз. «Хәкім Абай» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қызметкерлері М.Мырзахметұлы, М.Бекбосыновтар Абайдың 175 жылдығына байланысты Өскемен, Семей, Ақтөбе, Шымкент, Түркістан, Ақтау, Талдықорған, т.б. қалалардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітапханаларымен бірге онлайн-семинарлар өткізді. Сөзімізді академик-жазушы Мұхтар Әуезовтың: «…Абайдай дана, даңғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек», – деген аталы сөзімен аяқтамақшымыз. Ең бастысы, мемлекеттік деңгейде жыл сайын атап өтілетін Абай күні мерекеміз құтты болсын. Абайдай данышпан ұрпақтарымыз өсіп-жетіле берсін. Халқымызға әлемді жайлаған коронавирус індетінен аман өтіп, мамыражай өмір сүруіне тілектестігімді білдіремін. Авторы: Такир Балықбаев, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор 10.08.2020 ж. Ақпарат көзі: qazaq1913.com

Абайдың 175 жылдығына орай мұражай кабинеті ашылады

​​​​​​​ Мұражай Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде ашылады Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде Абайдың 175 жылдығына орай мұражай кабинеті ашылмақ, деп хабарлайды Almaty.tv тілшісі Аяулым Көлжігіт. Қазақ Ұлттық педагогикалық университетіне 1935 жылы Абайдың есімі беріліп, биыл 85 жыл толып отыр. Бүгінгі таңда 10 мың 400-ден астам студенттер мен 800-ден астам ұстаз, ғалымдар жұмыс істейді. Абайды ұлықтаған университетте ақынның құрметіне мұражайлар, мұрағаттар мен кабинеттер ашылып, тәрбие жұмыстары белсенді жүзеге асуда. «Бұл біз үшін ерекше қуаныш. Өйткені бұл Абайдың күнін мемлекеттік деңгейде мереке ретінде атау деген сөз - ол біздің рухани негізімізге, рухани жаңғыруға, одан кейін біздің бүкіл даналарымыздың мұрасын көтеру және соларды марапаттау деп айтуға болады. Өйткені олардың барлығының біреуі болса да, Абай солардың барлығының үлгісі ретінде болып саналады. Сондықтан, «Абай» күнін біз ерекше атап өтейін деп отырмыз. Сол күні бірнеше шаралар жасаймыз. Оның бірі - Абай атындағы жаңа кабинет ашпақшымыз», – деді Абай атындағы ҚҰПУ ректоры Такир Балықбаев. XX ғасырдың басында елдегі сауатсыздықты жою мәселесін шешу мақсатында ұстаздарды даярлау мәселесі маңызды болғандықтан, білім ордасы педагогикалық бағытта ашылған. Мұнда ұлы Абайдың білім жолын жалғастырған Ораз Жандосов, Сәкен Сейфуллин, Ахмет Байтұрсынұлы, Халел Досмүхамедов, Темірбек Жүргенов және Мұхтар Әуезов секілді қазақ халқының көрнекті өкілдері жұмыс істеген. Бүгінде ақынның ілімін қайта жаңғырту аясында түрлі бағдарламалар оқытылуда. Ал, 2008 жылдан бері «Хакім Абай» ғылыми зерттеу орталығы ашылып, онда жетекшілік етіп келе жатқан Жабал Шойынбет Абай феноменін отыз жыл бойы зерттеп келеді. Ол болашақ жастарға Абайды жаңа қырынан таныту қажет дейді. «Басты мақсат – Абайдың бұрын шынайы айтылмаған шығармашылығының астауы және ең басты нәрсе «Хакім Абайдың» даналығын оқыту. Жақында ғана ел президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев айтты, «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» деген мақаласында біз енді «Толық адам» ілімін зерделеуіміз қажет деп. Себебі Абайдың «толық адам» ілімі бұл адамзаттың өмір сүру философиясы. Көрдіңіз бе? Біз осыған ғылыми түрде дайындық жұмысымен келдік. Енді осыны ары қарай тағы да жаңа зерттеулермен толықтырамыз деп отырмыз», – деді Жабал Шойынбет. Абайтанушының сөзінше, ақынның туындылары қай заманда болмасын, шындықты арқау еткендіктен, шетелдік ғалымдар қызуғышылық танытады. Сондықтан да, білім ордасы қабырғасында Абай музейінің ашылуы қазақ әдебиетіне қайта жан бітіргендей дейді. Абай атындағы ҚазҰПУ жыл сайын әлемнің ең үздік университеттері қатарында өз орнын жоғарылатып, елдегі білім беру ордалары рейтингісінде алтыншы орынға ие. Сондай-ақ, оқу орны қызметінде халықаралық ынтымақтастықтың орны ерекше. Кембридж, Пенсильвания, Сассекс, Пекин Біріккен университеті мен Сорбонна-Париж сити университеттерімен серіктестік орнатқан. Ал, алдағы уақытта - оқытушы кадрларды даярлаудың сапасын арттыруды жоспарлап отыр. 10.08.2020 ж. Ақпарат көзі: almaty.tv

Әуезов дәріс оқыған оқу орны Абай күнін атап өтті

Абай күнін мерекелеуді Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы зор қуанышпен қабылдады, - деп хабарлайды Egemen.kz. Университет ұжымы ұлы хәкімнің туғанына 175 жыл толуын ЮНЕСКО деңгейінде мерекеленуінің өзі Абайға, қазақ халқына, ұлт руханиятына көрсетіліп отырған құрмет деп біледі. Осы орайдағы сұрақтарымызға жауап бере келе Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Такир Балықбаев "Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялау, "Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы" заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы Қаулы қабылдауы, енді қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист-ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хәкім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде", - деп атап өтті. "Абай өлеңдері мен қара сөздері жер-жаһанның ондаған тілдеріне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай ойларына деген қызығушылығын арттыра түсуде. Тұңғыш Президент - Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: "Абай қазақ халқының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, сонымен қатар ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай - әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға", - деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде оның көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хакім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жарқыратып аршып ала алмаса оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде біреуі хакімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыс тілінде халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуелсіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. "Чистопрудный бульвары" алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: "Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек", - деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, "жүректен шыққан сөздердің жүректерге жеткені" осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге аударылса да оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі, Абайдың тек қазаққа ғана емес, күллі адамзат баласына арнаған жүрек үні төрткүл дүниенің төрт шетін түгел оятып, әрбір ойлы адамның санасына қозғау салатыны сөзсіз. Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Тоқаев өзінің "Абай және XXI ғасырғағы Қазақстан" деген мақаласында: "Шынында да дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмірін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері - әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл - классикалық үлгідегі өнегелі ойлар", - деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те данышпан Абай ең алдымен, өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. "Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың" деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақты өркениетті елдер қатарына қосуды армандады. "Ғылым таппай мақтанба" деген өлеңінде жастарға дүниенің тұтқасы білім мен ғылымда екенін түсіндіріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол "Толық адам" ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты. "Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, сонда толық боласың елден бөлек" деп әрбір жастың санасын оятқан Абай: "Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек" деп бұл ойын тереңдете түсті. Жалпы, Абай туралы айтылар сөз өте көп. Тіпті оның бір ғана терең ойы туралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны - ұзақ жыл "ҚазПИ" аталып келген біздің университетіміз 1934 жылдан бері Абай атын жоғары ұстап келеді. Ұлы есімді иеленген қара шаңырақ өзі өмірге келген алғашқы күнннен бастап шәкірттерін ұлы Абай өсиеттеріне тәрбиелеп, толқын-толқын мамандар даярлап шығарды. 1928 жылы оқу орны ашылғанда алғашқы дәрісін Абайдың қазақ жастарын білім, ғылымға шақырған ұлағатты өсиетінен бастаған ғұлама-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы өзі ұсталып кеткенше дана ақынның мұраларын оқытумен болды. 1930 жылдан бастап осы оқу орнында ұстаздық еткен заңғар жазушы М.Әуезов те Абай туралы зерттеулерінен дәрістер оқи бастады. Сол жылдары профессор Қ.Жұбановтың бастамасымен оқу орнында Абай кабинеті ашылып, алғашқы зерттеулерін жүргізуді қолға алды. Абайтанушы ғалымдардың бір шоғыры осы қарашаңырақта білім алды. Такир Балықбаев өз сөзінде Абайтанудың жаңа кезеңі университетте еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталғандығына тоқталып, "2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын "Абайтану" ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол "Хакім Абай" орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірнеше монографиялар, жүздеген мақалалар, студенттерге арналған "Абайтану" оқулықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлеңдерін дыбыстап оқитын "сөйлейтін кітап" жарық көрді. "Абай өсиеті бойынша "Толық адамды" тәрбиелеп, тұлға қалыптастыруда біз осы үш принципті, яғни студент-жастарды жігерлілікке, ақыл-парасатқа, адамгершілік асыл қасиеттерге және мейірімділікке, қайырымдылыққа, ізгілікке тәрбиелеуге баса назар аударып отырмыз" деп атап өтті. Бүгінде оқу орнында студенттердің Абайдың өмірі мен шығармашылығын білуге қызығушылығын арттыру үшін профессор-дизайнер Аманжол Найманбайдың безендіруімен "Абайтану" музей-кабинеті ашылған. Мұнда Алматы қаласы оқу орындары студенттерінің және мектеп оқушыларының тәлім алады. Сонымен қатар университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен студенттердің Республикалық "Абай әлемі" фестивалі өткізіліп келеді. Әр оқу жылының басында жаңа қабылданған студенттерге "Абай айтады" акциясы аясында университеттің "Ұлағат" баспасынан шыққан Абайдың нақыл сөздерінен тұратын қалта кітапшасы таратылады. Абайдың 175 жылдығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған бірнеше жаңалығы мол ғылыми-көпшілік, танымдық кітаптарды шығаруды жоспарланып отыр. "Хәкім Абай" ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қызметкерлері М.Мырзахметұлы, М.Бекбосыновтар Абайдың 175 жылдығына байланысты Өскемен, Семей, Ақтөбе, Шымкент, Түркістан, Ақтау, Талдықорған т.б. қалалардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітапханаларымен бірге онлайн-семинарлар өткізді. Сөзін академик-жазушы Мұхтар Әуезовтың: "...Абайдай дана, даңғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек",- деген аталы сөзімен аяқтаған Т.Балықбаев Абай күні мерекесімен құттықтай келе, әлемді жайлаған індетінен аман өтейік деген пікірін білдірді. 10.08.2020 ж. Ақпарат көзі: egemen.kz

Алаш баласына ардақты күн

Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялауы, «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы Қаулы қабыл­дауы, енді жыл сайын 10 тамыз - Абай күні ретінде мерекеленетіні туралы хабар бүкіл қазақ елі сияқты, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымын да зор қуанышқа кенелтті. Өйткені Абайға құрмет - бұл тек жеке тұлғаға жасалып отырған көтермелеу емес, бүкіл қазақ халқына, оның руханиятына көрсетіліп отырған құрмет деп білуіміз керек. Қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист-ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хакім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде. Оның өлеңдері мен қарасөздері жер-жаһанның ондаған тілдеріне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай ойларына деген қызығушылығын арттыра түсуде. Тұңғыш Президентіміз - Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: «Абай қазақ хал­қының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, соны­мен қатар ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай - әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға», деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде оның көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хакім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жарқыратып аршып ала алмаса оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде-біреуі хакімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыс тілінде халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуелсіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. «Чис­топрудный бульвары» алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: «Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек», деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, «жүректен шыққан сөз­дердің жүректерге жеткені» осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге ауда­рылса да оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі Абайдың тек қазаққа қана емес, күллі адамзат бала­сына арнаған жүрек үні төрткүл дүние­нің төрт шетін түгел оятып, әрбір ойлы адам­ның санасына қозғау салатыны сөзсіз. Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Қ.Тоқаев өзінің «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» деген ма­қаласында: «Шынында да дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмі­рін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жалпы­адамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері - әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл - классикалық үлгідегі өнегелі ойлар», деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те данышпан Абай ең алдымен, өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың» деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақтың өркениетті елдер қатарына қо­сылуын армандады. «Ғылым таппай мақтанба» деген өлеңінде жастарға дүниенің тұт­қасы білім мен ғылымда екенін түсін­діріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол «Толық адам» ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты. Жалпы, Абай туралы айтылар сөз өте көп. Тіпті оның бір ғана терең ойы ту­ралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Сондықтан біз бұл жерде сөзді көбейтпей, әлемге Абайымызбен мақтанатынымызды, оған деген құрметіміз бен сүйіспеншілігімізді білдіріп өтуді жөн көрдік. Абайтанудың жаңа кезеңі біздің университетте еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталды. 2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол «Хакім Абай» орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірнеше монографиялар, жүздеген мақалалар, студенттерге арналған «Абайтану» оқу­лықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлең­дерін дыбыстап оқитын «сөйлейтін кітап» жарық көрді. Хакім Абайдың «Үш-ақ нәрсе адам­ның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» деген адамгершілік қағидасы әрқашан ізгілікке бағыт-бағдар сілтейді. Осындағы «ыстық қай­рат» - адамды білімге, ғылымға, еңбекке, алдағы мақсат-мұраттарына ұмтылдыратын ерік-жігері мен құл­шынысы болса, «нұрлы ақыл» - оның ақыл-парасаты, кісілігі, ал «жылы жү­рек» адамның айналасына жарық шашып, жылу беретін мейірімділігі. Әлемді қатыгездіктен құтқаратын да осы мейірімділік емес пе? Абай өсиеті бойынша «Толық адамды» тәрбиелеп, тұлға қалыптастыруда біз осы үш принципті, яғни студент-жас­тарды жігерлілікке, ақыл-парасатқа, адамгершілік асыл қасиет­терге және мейірімділікке, қайы­рымдылыққа, ізгілікке тәрбиелеуге баса назар аударып отырмыз. Университетте профессор-дизайнер Аманжол Най­манбайдың безен­діруімен «Абай­тану» музей-ка­бинеті ашылды. Бұл музей-кабинет бүгінгі күні бүкіл Алматы қаласы оқу орындары студенттері және мектеп оқушы­ларының тәлім алатын музейіне айналды. Біздің университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен сту­денттердің Республикалық «Абай әлемі» фестивалі өткізіліп келеді. Биылғы Абайдың 175 жылдығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған бірнеше жаңалығы мол ғылыми-көпшілік, танымдық кітаптарды шығаруды жоспарлап отырмыз. «Хакім Абай» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қызметкерлері М.Мырзахметұлы, М.Бек­­босыновтар Абайдың 175 жыл­ды­­ғына байланысты Өскемен, Се­мей, Ақтөбе, Шымкент, Түркістан, Ақ­тау, Талдықорған т.б. қалалардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітап­хана­ларымен бірге онлайн-семинарлар өткізді. Сөзімізді академик-жазушы Мұхтар Әуезовтің: «...Абайдай дана, даң­ғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек», деген аталы сөзімен аяқтамақшымыз. Ең бастысы мемлекеттік деңгейде жыл сайын атап өтілетін Абай күні мерекеміз құтты болсын. 10.08.2020 ж. Ақпарат көзі: egemen.kz

Әуезов дәріс оқыған оқу орны Абай күнін атап өтті

Абай күнін мерекелеуді Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы зор қуанышпен қабылдады, - деп хабарлайды Egemen.kz. Университет ұжымы ұлы хәкімнің туғанына 175 жыл толуын ЮНЕСКО деңгейінде мерекеленуінің өзі Абайға, қазақ халқына, ұлт руханиятына көрсетіліп отырған құрмет деп біледі. Осы орайдағы сұрақтарымызға жауап бере келе Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Такир Балықбаев "Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялау, "Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы" заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы Қаулы қабылдауы, енді қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист-ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хәкім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтілетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде", - деп атап өтті. "Абай өлеңдері мен қара сөздері жер-жаһанның ондаған тілдеріне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай ойларына деген қызығушылығын арттыра түсуде. Тұңғыш Президент - Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың: "Абай қазақ халқының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, сонымен қатар ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай - әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға", - деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде оның көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хакім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жарқыратып аршып ала алмаса оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде біреуі хакімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыс тілінде халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуелсіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. "Чистопрудный бульвары" алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: "Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек", - деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, "жүректен шыққан сөздердің жүректерге жеткені" осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге аударылса да оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі, Абайдың тек қазаққа ғана емес, күллі адамзат баласына арнаған жүрек үні төрткүл дүниенің төрт шетін түгел оятып, әрбір ойлы адамның санасына қозғау салатыны сөзсіз. Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Тоқаев өзінің "Абай және XXI ғасырғағы Қазақстан" деген мақаласында: "Шынында да дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмірін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері - әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл - классикалық үлгідегі өнегелі ойлар", - деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те данышпан Абай ең алдымен, өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. "Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың" деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақты өркениетті елдер қатарына қосуды армандады. "Ғылым таппай мақтанба" деген өлеңінде жастарға дүниенің тұтқасы білім мен ғылымда екенін түсіндіріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол "Толық адам" ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты. "Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, сонда толық боласың елден бөлек" деп әрбір жастың санасын оятқан Абай: "Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек" деп бұл ойын тереңдете түсті. Жалпы, Абай туралы айтылар сөз өте көп. Тіпті оның бір ғана терең ойы туралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны - ұзақ жыл "ҚазПИ" аталып келген біздің университетіміз 1934 жылдан бері Абай атын жоғары ұстап келеді. Ұлы есімді иеленген қара шаңырақ өзі өмірге келген алғашқы күнннен бастап шәкірттерін ұлы Абай өсиеттеріне тәрбиелеп, толқын-толқын мамандар даярлап шығарды. 1928 жылы оқу орны ашылғанда алғашқы дәрісін Абайдың қазақ жастарын білім, ғылымға шақырған ұлағатты өсиетінен бастаған ғұлама-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы өзі ұсталып кеткенше дана ақынның мұраларын оқытумен болды. 1930 жылдан бастап осы оқу орнында ұстаздық еткен заңғар жазушы М.Әуезов те Абай туралы зерттеулерінен дәрістер оқи бастады. Сол жылдары профессор Қ.Жұбановтың бастамасымен оқу орнында Абай кабинеті ашылып, алғашқы зерттеулерін жүргізуді қолға алды. Абайтанушы ғалымдардың бір шоғыры осы қарашаңырақта білім алды. Такир Балықбаев өз сөзінде Абайтанудың жаңа кезеңі университетте еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталғандығына тоқталып, "2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын "Абайтану" ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол "Хакім Абай" орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп, бірнеше монографиялар, жүздеген мақалалар, студенттерге арналған "Абайтану" оқулықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлеңдерін дыбыстап оқитын "сөйлейтін кітап" жарық көрді. "Абай өсиеті бойынша "Толық адамды" тәрбиелеп, тұлға қалыптастыруда біз осы үш принципті, яғни студент-жастарды жігерлілікке, ақыл-парасатқа, адамгершілік асыл қасиеттерге және мейірімділікке, қайырымдылыққа, ізгілікке тәрбиелеуге баса назар аударып отырмыз" деп атап өтті. Бүгінде оқу орнында студенттердің Абайдың өмірі мен шығармашылығын білуге қызығушылығын арттыру үшін профессор-дизайнер Аманжол Найманбайдың безендіруімен "Абайтану" музей-кабинеті ашылған. Мұнда Алматы қаласы оқу орындары студенттерінің және мектеп оқушыларының тәлім алады. Сонымен қатар университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен студенттердің Республикалық "Абай әлемі" фестивалі өткізіліп келеді. Әр оқу жылының басында жаңа қабылданған студенттерге "Абай айтады" акциясы аясында университеттің "Ұлағат" баспасынан шыққан Абайдың нақыл сөздерінен тұратын қалта кітапшасы таратылады. Абайдың 175 жылдығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған бірнеше жаңалығы мол ғылыми-көпшілік, танымдық кітаптарды шығаруды жоспарланып отыр. "Хәкім Абай" ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қызметкерлері М.Мырзахметұлы, М.Бекбосыновтар Абайдың 175 жылдығына байланысты Өскемен, Семей, Ақтөбе, Шымкент, Түркістан, Ақтау, Талдықорған т.б. қалалардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітапханаларымен бірге онлайн-семинарлар өткізді. Сөзін академик-жазушы Мұхтар Әуезовтың: "...Абайдай дана, даңғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек",- деген аталы сөзімен аяқтаған Т.Балықбаев Абай күні мерекесімен құттықтай келе, әлемді жайлаған індетінен аман өтейік деген пікірін білдірді. 10.08.2020 ж. Ақпарат көзі: egemen.kz

Абайға құрмет – ұлтқа құрмет

Үкіметіміздің 10 тамызды Абай күні деп жариялауы, «Қазақстан Республика­сындағы мерекелер туралы» заңға бұл жөнінде тиісті толықтыру енгізу туралы қаулы қабылдауы, енді жыл сайын 10 тамыз – Абай күні ретінде мерекеленетіні туралы хабар бүкіл қазақ елі сияқты Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымын да зор қуанышқа кенелтті. Өйткені Абайға құрмет – бұл жеке тұлғаға емес, бүкіл қазақ халқына, қазақ ру­ханиятына көрсетіліп отыр­ған құрмет деп білуіміз ке­рек. Қиырына көз түгілі сөз жетпес мұхиттай шалқыған айдын шалқар, түбіне әркім бойлай алмас терең ойдың иесі, ұлы ойшыл, гуманист ақын, сыршыл композитор, ел қамын жеген қазақтың біртуар перзенті хакім Абайдың ЮНЕСКО деңгейінде атап өтетін 175 жылдығы бүгінде бүкіл әлемді елеңдетуде. Оның өлеңдері мен қара сөздері жер-жаһанның ондаған тіліне аударылып, таралуы адамзат баласының Абай философия­сына деген қызығушылығын арт­тыра түсуде. Тұңғыш Пре­зиден­тіміз – Елбас Н.Ә.Назарбаевтың: «Абай қазақ халқының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, сонымен қатар ол қазақ халқының ел болу жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен қайраткер. Абай – әлемдік деңгейдегі ойшыл­дардың қатарындағы ғажайып тұлға» деуі бекер емес. Абай ойлары Конфуций және басқа да әлемдік даналардың ой-тұжырымдарынан бір мысқал да кем емес. Кейде олардың көбінен асып түсетіні де байқалады. Бірақ Абай мұраларының аудармалары дәл түпнұсқадағыдай шықпауы хакім ойларының көмескіленіп қалуына себеп болуда. Теңіз түбіндегі інжу-маржанды жар­қыратып аршып ала алмаса, оның қасиеті бола ма? Абай мұралары да дәл солай, табиғи қалпын бұзбай аршып алуды қажет ететін асыл қазына. Айталық, кеңестік дәуірде Абай өлеңдері мен қара сөздері орысшаға сан мәрте аударылса да, соның бірде-біреуі хакімнің терең ойларын толық ашып бере алмағандықтан, бұл дүниелер орыстілді халықтың игілігіне айнала алмады. Тәуел­сіздік жылдарында орыс тілінде жазатын қазақ ақыны Бақыт Қайырбеков Абай мұраларын түпнұсқаға жақындатып аударып, Мәскеуден шығарып еді, мәскеулік жастар ду ете қалды. «Чистопрудный бульвары» алаңындағы Абай ескерткіші алдына жиналған олар Абай өлеңдерін кезек-кезек дауыстап оқып құрмет көрсетумен бірге: «Біздің заманның келбетін қазақтың Абайы бір ғасырдан астам уақыт бұрын айтып кеткен екен, енді билік ойлануы керек» деп билікке деген өкпелерін де айтып өткен. Міне, «жүректен шыққан сөздердің жүректерге жеткені» осы. Олай болса, Абай шығармалары қай тілге аударылса да оның мән-маңызы, көркемдігі жоғалмаса екен дейміз. Себебі Абайдың тек қазаққа ғана емес, күллі адамзат баласына арнаған жүрек үні төрткүл дүниенің төрт бұрышын түгел оятып, әрбір ойлы адамның санасына қозғау салатыны сөзсіз. Президент Қ.Тоқаев өзінің «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» деген мақаласында: «Шынында да, дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмірін жан-жақты байы­та алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жал­пы­адамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері – әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл – классикалық үлгідегі өнегелі ойлар» деген сөзі көп жайды аңғартады. Десек те, данышпан Абай ең алдымен өз халқының қамын жеген ұлт перзенті болды. «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым, Ұстарасыз аузыңа түсті мұртың» деп тебіренген Абай білімнен, мәдениеттен жырақ, мал соңында көшіп-қонып жүрген қазақты өркениетті елдер қатарына қосуды армандады. «Ғылым таппай мақтанба» деген өлеңінде жастарға дүниенің тұтқасы білім мен ғылымда екенін түсіндіріп, оларды оқу оқып, білім алуға шақырды. Ол «Толық адам» ілімі арқылы жас ұрпақты әрі білімді, әрі өнерлі, адамгершілігі жоғары, ақыл-парасаты биік, жан-жақты дамып-жетілген азамат етіп қалыптастыруды мақсат тұтты. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, сонда толық боласың елден бөлек» деп әрбір жастың санасын оятқан Абай: «Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» деп бұл ойын тереңдете түсті. Жалпы, Абай туралы айты­лар сөз өте көп. Тіпті, оның бір ғана терең ойы туралы тұтастай монография жазып шығуға болады. Сондықтан біз бұл жерде сөзді көбейтпей, әлемге Абайымызбен мақтана­тынымызды, оған деген құр­метіміз бен сүйіспеншілігімізді білдіріп өтуді жөн көрдік. Айтпағым, Қазақстандағы тұңғыш жоғары оқу орны – ұзақ жыл «ҚазПИ» аталып келген біздің университетіміз 1934 жылдан бері Абай атын жоғары ұстап келеді. Ұлы есімді иеленген қара шаңырақ өзі өмірге келген алғашқы күннен бастап шәкірттерін ұлы Абай өсиеттеріне тәрбиелеп, толқын-толқын мамандар даярлап шыға­рды. 1928 жылы оқу орны ашылғанда алғашқы дәрісін Абайдың қазақ жастарын білім, ғылымға шақырған ұлағатты өсиетінен бастаған ғұлама-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы өзі ұсталып кеткенше дана ақынның мұраларын оқытумен болды. 1930 жылдан бастап осы оқу орнында ұстаздық еткен заңғар жазушы М.Әуезов те Абай туралы зерттеулерінен дәрістер оқи бастады. Сол жылдары профессор Қ.Жұбановтың бастамасымен оқу орнында Абай кабинеті ашылып, алғашқы зерттеулерін жүргізуді қолға алды. Абайтанушы ғалым­дардың бір шоғыры осы қара шаңырақта білім алды. Абайтанудың жаңа кезеңі біздің университетте еліміз тәуел­сіздік алғаннан кейінгі кезеңде басталды. 2008 жылы мұнда белгілі абайтанушы ғалым Мекемтас Мырзахметов басқаратын «Абайтану» ғылыми-зерттеу орталығы ашылып, кейін ол «хакім Абай» орталығына айналды. Бұл жерде көптеген зерттеу жүргізіліп, бірнеше монография, жүздеген мақала, студенттерге арналған «Абайтану» оқулықтары дүниеге келді. Осы орталықтың бастамасымен Жапонияда Абай өлеңдерін дыбыстап оқитын «сөйлейтін кітап» жарық көрді. Университетте студент­тердің Абайдың өмірі мен шы­ғармашылығын білуге қызығу­шылығын арттыру үшін про­­­­­­­фессор, дизайнер Аманжол Найманбайдың безендіруімен «Абайтану» музей-кабинеті ашыл­ды. Бұл музей-кабинет бүгінгі күні бүкіл студенттің және мектеп оқушыларының тәлім алатын музейіне айналды. Біздің университетте Білім және ғылым министрлігінің қолдауымен студенттердің республикалық «Абай әлемі» фестивалі өткізіліп келеді. Әр оқу жылының басында жаңа қабылданған студенттерге «Абай айтады» акциясы аясында университеттің «Ұлағат» бас­па­­сынан шыққан Абайдың на­қыл сөздерінен тұратын қалта кітапшасы таратылады. Биылғы Абайдың 175 жыл­дығына байланысты университет абайтанушылары дайындаған жаңалығы мол ғылыми-көп­шілік, танымдық кітаптар шығаруды жоспарлап отырмыз. «Хакім Абай» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Ж.Шойынбет, бас ғылыми қыз­меткерлері М.Мырзахметұлы, М.Бекбосыновтар Абайдың 175 жылдығына байланысты Өскемен, Семей, Ақтөбе, Шым­кент, Түркістан, Ақтау, Талдықорған тағы басқа қала­лардағы жоғары оқу орындары мен орталық кітапханаларымен бірге онлайн семинарлар өткізді. Сөзімізді академик-жазушы Мұхтар Әуезовтің: «…Абайдай дана, даңғыл ақын тарихтағы өз мүшелін елу жылдан, жүз жылдан қайырмақ. Алтайдан Алатауға аттап түсерлік ертегі тұлпарындай боп сайлардан, сахаралардан ғана аттап өтпей, замандардың да талайынан аспандап асып өте бермек» деген аталы сөзімен аяқтамақшымыз. Ең бастысы, мемлекеттік деңгейде жыл сайын атап өтетін Абай күні құтты болсын. Абайдай данышпан ұрпағымыз өсіп-жетіле берсін. Халқымыздың әлемді жайлаған коронавирус індетінен аман өтіп, мамыражай өмір сүруіне тілектестігімді білдіремін. Авторы: Такир Балықбаев, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор 08.08.2020 ж. Ақпарат көзі: aikyn.kz

Вклад Абая в сокровищницу мировых духовных ценностей бесценен - Князь Мирзоев

НУР-СУЛТАН. КАЗИНФОРМ - К 175-летию великого Абая о его вкладе в литературу и мировые духовные ценности рассказал Князь Мирзоев, член Ассамблеи народа Казахстана, доктор филологических наук, профессор, почетный заведующий кафедрой восточной филологии и перевода КазНПУ им. Абая . «Вклад Абая – крупнейшего из мыслителей Земли – в сокровищницу мировых духовных ценностей бесценен. Он оставил яркий след в истории и культуре казахского народа как философ, поэт, просветитель, основоположник новой национальной литературы, переводчик, композитор. В его стихах, песнях и словах назидания явственно ощущается национальный колорит, отражается уклад, быт, вера, язык и тонко чувствуется дух нации. Но вместе с тем он стал первым классиком-реформатором в духе объединения восточной, русской и европейской культуры на основе просвещенного либерального ислама», - говорит Князь Мирзоев. Именно поэтому, по словам К. Мирзоева, его творчество со временем оценили, как уникальное явление, появилось даже понятие «мир Абая», о чем пишет Президент РК Касым-Жомарт Токаев в своей статье «Абай и Казахстан в XXI веке». «Жизненный путь и творчество Абая – пример не только казахскому народу, но и всему миру, - говорит эксперт. - Его глубокие мысли о человеке и обществе, образовании и науке, религии и традициях, природе и окружающей среде, государстве и власти, языке и взаимопонимании не теряют своей актуальности спустя столетия. Ведь наследие поэта – это духовная пища всего человечества. Елбасы Нурсултан Абишевич Назарбаев справедливо отмечает: «Абай – удивительная личность из числа мыслителей мирового уровня». Народы Ближнего и среднего Востока еще при жизни Абая осознали глобальное общечеловеческое значение его творчества, ибо оно изменило направление художественного мышления в литературе. Он был глубоким и оригинальным мыслителем, идеи которого предвосхитили возникшие на европейской почве концепции эпохи Возрождения о гуманизме, возвышенной любви, самопожертвовании, необходимости активно бороться за установление справедливости. И на протяжении многих лет каждое новое поколение воспринимает творения Абая как художественное явление современности, его наследие служило и служит источником вдохновения для художественного творчества и развития социально-философской мысли. И это не случайно. Именно Абай был одним из первых мыслителей, принесших в поэзию и искусство проблемы, которые тесно связаны с благородством и счастьем человека как личности и как части человеческого общества. Впоследствии многие поэты и философы Востока подхватили эти темы, развивая гуманистическое направление. Представители разных народов, писавшие на тюркском, персидском, арабском, курдском, иранском и других языках, создали по темам Абая более ста произведений, бесчисленные назире – подражание сказаниям, и каждое последующее поколение читателей Абая открывало для себя новые грани его таланта. Из века в век ширится круг поклонников великого поэта, все больше писателей, художников, музыкантов обращаются к его творчеству, черпают вдохновение из его духовного наследия. Абай – гениальный сын казахской земли и личность глобального масштаба – подарил всему человечеству плоды своего уникального разума». По большому счету творчество Абая повлияло на развитие не только казахской литературы, но и всех остальных народов страны, считает К. Мирзоев и приводит слова известного курдского поэта Казахстана Салеха Саяди: «Вот Казахстан – богатый край радушный… Народам всем накрыт здесь достархан. Учили жить одной семьею дружной Его сыны – Абай, Джамбул, Чокан…» «Можно утверждать, что творчество Абая – не просто значимое художественное явление, это свидетельство высокой ступени развития культуры казахов, той ступени, когда накопленные ценности одного народа вызывать интерес других народов, - говорит К. Мирзоев. - Все потому, что факты обыденной жизни Абай сумел воплотить в искусство, в подлинную поэзию, где каждый мотив, каждая мельчайшая частица остаются живым, волнующим душу явлением. Первым признаком этого интереса стал перевод «Слов назидания» на языки народов Востока, начался новый этап развития взаимосвязи и взаимодействия творчества Абая с литературой народов Востока. Абай, с благоговением писавший о Фирдоуси, Низами, Саади, Хафизе, сам стал великим классиком». Как рассказывает эксперт, в литературной жизни многих народов происходит влияние признанных поэтов и их произведений, впоследствии оно сказывается на развитии общественной мысли и национального менталитета. Таким художником слова стал Абай, заметно продвинувший вперед духовную культуру казахского народа, но и дополнивший мировой художественный опыт. «Академик М. Ауэзов пишет, что творчество Абая обогатило историю народов и вместе с тем общечеловеческую культуру необычайными свежими и новыми ценностями. Осознавая мировую значимость творчества Абая, Касым-Жомарт Токаев подчеркнул, что важным направлением остается перевод произведений великого поэта и их издание на иностранных языках. В частности, работы Абая будут переводиться на английский, арабский, японский, испанский, китайский, немецкий, русский, турецкий, французский языки. В творчестве казахстанских курдских поэтов Бария Бала, Гасане Хаджи Сулейман, Маджида Сулейман, Салех Саяди немало деталей и типологических связей с творчеством Абая. Известный поэт Аскияр Боик перевел на курдский язык более 50 стихотворений казахского поэта. В научной статье профессора К. Мирзоева «Поэзия Абая. Вглядись в свое сердце» показано философское значение работ творца и их роль в развитии курдской поэзии. Этот же автор перевел на курдский язык «Слова назидания», а в учебниках для курдских школ представил жизнь и творческий путь поэта. В этом году к 175-летию Абая готовятся к изданию его избранные труды на курдском языке», - рассказал К. Мирзоев. Он привел стихи, известного курдского поэта Гасане Хаджисулеймана, который обращаясь к творческого наставнику и вдохновителю, написал: «Ты видел нищету, раздоры, Вражду, завистливые взоры И для народа – видя это – Прокладывал дорогу к свету». Вице-президент Иранской ассоциации дружбы народов на праздновании Дней Абая в 2019 году сказал: «На примере Кунанбаева иранцы знают о литературе Казахстана, о возможностях творческой интеллигенции. Уверен, поэтические слова Абая и его последователей смогут укрепить наши народы. Это так важно!» «Большое значение творчество Абая Кунанбаева имеет для турецкой культуры. И одной из главных задач ученые страны называют необходимость распространять наследие казахского гения в высших учебных заведениях Турции. «Абай – настоящее сокровище казахской культуры, всей тюркской культуры», - отмечает Якуп Омероглу, председатель Евразийского союза писателей. А известный абаевед Экрем Айан пишет, что труды великого просветителя должны быть включены в программу лекций для студентов в области тюркологии, литературы и философии», - рассказывает эксперт. Он также отмечает, что богатую историю имеют казахские и уйгурские литературно-культурные связи. «Например, известный уйгурский поэт И. Саттаров, широко используя строки произведений казахского поэта, обогащает тем самым содержательную природу своей поэзии. Казахскому классику посвятил лирические стихи другой талантливый автор Х. Абдуллин. Абай для многих уйгурских поэтов, таких как Х. Хамраев, М. Обулкасымов, И. Жалилов, становится примером в познании окружающей действительности, в поиске историко-духовной истины. Единые культура, религия, язык роднят Казахстан и Туркменистан. Важнейшими событиями литературной жизни двух стран станет презентация книги Абая Кунанбаева на туркменском языке и открытие уголка поэта в Туркменском государственном университете имени Махтумкули. Из глубины веков тянутся культурные связи Азербайджана и Казахстана. Интерес к изучению творчества национальных авторов всегда поддерживался в дружественной республике. В Бакинском государственном университете долгие годы существует Центр имени Абая, который знакомит с творчеством писателей Казахстана. А сборник произведений Абая Кунанбаева стал одной из первых книг, представивших казахскую литературу на азербайджанском языке, – ранее были переведены и изданы поэма «Кыз-Жибек» и роман-эпопея Мухтара Ауэзова «Абай Жолы» («Путь Абая»). Творчество великого сына казахского народа хорошо знакомо армянским читателям. В Армении издан уникальный юбилейный сборник «Абай-175». В него вошли переводы «Слов назидания». Уникальность сборника состоит в том, что многие включенные в него произведения изданы на армянском языке впервые. На киргизском языке Абай был издан еще в первой половине XX века. Известный поэт Аалы Токам Баев перевел самые известные стихи поэта. К юбилею вышел в свет сборник произведений «Повелитель слова», написанных Абаем в разные периоды творчества. Авторы книги Алмаз и Перизат Кызы так отозвались о своей работе: «Сборник обогащает духовный мир читателя, помогая ему понять, насколько широк был мировоззренческий взгляд великого казахского мыслителя», - рассказывает К. Мирзоев. Ныне произведения Абая переведены более чем на 100 языков народов мира. «Подаренное им богатство литературного слова, философского осмысления действительности и мудрого взгляда на бытие стало большой и неотъемлемой частью культуры Востока, которая всегда представляла собой некое субконтинентальное единство и ценнейший культурологический феномен. Но это еще и, без сомнения, достояние всего человечества, ибо ценности, которые создавал гений Абая, не имеют границ и узкого круга потребителей – они нетленны и не подвержены влиянию времени», - заключил эксперт. 05.08.2020 г. Источник: inform.kz

Абай-175: Данышпанның терең тағылымы

Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жыл толуына орай елімізде ақынның өмірі мен шығармашылығына байланысты іс - шараларды өткізу жұмысы қолға алынғаны баршамызға аян. «Біз Абайдың 175 жылдық мерейтойына қоғамдық сананы жаңғыртатын, бір ел, тұтас ұлт болып дамуымызға серпін беретін іс-шара ретінде зор мән беріп отырмыз. Бұл тойдың тұсындағы басты мақсатымыз - бүкіл халықтың ұлт ұстазы алдындағы өзіндік бір есеп беруі іспеттес болуға тиіс деп білемін. Абай сыны - ауыр сын, сындарлы сын» - деп жазды өзінің «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев. Тек мемлекет аясында ғана емес, әлемдік деңгейдегі өткізіліп жатқан рухани іс - шаралардың басты мақсаты - ұлы ақынның өмірі мен шығармашылығын насихаттау. Облыстық білім басқармасының білім беруді дамыту оқу әдістемелік орталығы мен Алматы экономикалық колледжі бірлескен түрде «Абай әлемі» тақырыбындағы облыстық интернет-конференцияны ұйымдастырған болатын. Негізгі мақсат - әлем таныған ұлы Абайдың шығармашылығының мазұнын зерттеу және Абай мұрасы арқылы жас буынды тәрбиелеу мен оқыту мәселелері жөнінде педагогтар арасында өзара тәжірибе алмасуға бағытталды. Жүздесу арнайы ережеде белгіленген төмендегі бағыттар бойынша жүргізілді. Бірінші - Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан. Проблемалық аясы: Абай Құнанбайұлы ұлттың жаңа әдебиетінің негізін қалаушы. (ақын, ғұлама, ойшыл, ағартушы, аудармашы, композитор, шығармаларындағы ұлт болмысы,бітімі, тұрмысы, тіршілігі, дүниетанымы, діні, ділі). Екінші - Абаймен келген мәдениет. Проблемалық аясы: Ұлы ақынның әлемдік мәдениетке араласуы. (қазақ халқының тұрмысы, тіршілігі) Күллі адамзат баласына ақыл-ойдың жемісін сыйлауы. Үшінші: Абайды тану - адамның өзін-өзі тануы. Проблемалық аясы: Абай шығармаларының психологиялық ерекшеліктері, ұлт болмысы, бітімі, мінезі, жаны, рухы арқылы өзін-өзі тануы. Төртінші - Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста. Проблемалық аясы: Абай мұрасы арқылы жастарды тәрбиелеу. Жиналғандарға техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру мекемелерінің педагогтары, оқу-әдістемелік орталығының әдіскерлері қатысты. «Абай әлемі» интернет конференциясын Алматы экономикалық колледжінің директоры, т.ғ.д., профессор Қасымбек Жақсыбай Нұрлыбайұлы конференцияның ашылуымен қонақтар мен қатысушыларды үлы ақынның мерейтойымен құттықтап, интернет конференцияның негізгі мақсатымен таныстырды және конференцияға қатысушылар мен қонақтарға сәттілік тіледі. Құрметті қонақ ретінде С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті «Абайтану» ғылыми зерттеу институтының директоры, филология ғылымдарының докторы Қартаева Айжан Маратбекқызы, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Абайтану және жаңа дәуір әдебиеті бөлімнің меңгерушісі, профессор Қорабай Серікқазы Сыбанбайұлы, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің Академик С.Қирабаев атындағы қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының қауымдастырылған профессоры, филология ғылымдарының кандидаты, доцент Бекбосынов Марат Нұрғазыұлы, І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің доценті Қожағұлов Сайлау Қожағұлұлы қатысып, өздерінің ұлы Абай мұрасы туралы зерттеген ғылыми еңбектерімен таныстырды. Онлайн кездесуде алғашқы баяндама жасаған ф.ғ.д. А.Қартаева өз сөзінде дәл қазіргі уақытта рухты ұрпақтың тәрбиеленуі үшін, Абай мұрасын оқытудың ерекшелігінің маңыздылығын баса айтты. Мектеп қабырғасында, колледж және университеттерде оқытудың жаңа технологиясына сай әзірленген бағдарламалар бойынша Абай шығармаларын тереңдете оқытудың жаңа әдістемесі туралы қысқаша баяндап, соңғы жылдарда жарық көрген әдістемелік оқулықтардың жаңа нұсқаларымен таныстырды. Ал «Абай - қазақ әдебиетінің ренессансы» деген тақырып бойынша баяндама жасаған профессор С.Қорабай: «Абай - мәңгілік тақырып. Абай ілімі біздің ұлттық рухани - мәдени кодымыз. 1995 жылы ұлы ақынның 150 жылдық мерейтойында бүкіл әлем бойынша ЮНЕСКО көлемінде тойлаған кезде Ұлттық ғылыми Академияның ғылыми сессиясы өтті. Осы алқалы жиында заманымыздың ұлы жазушысы Ш.Айтматов өз сөзінде Абайдың дүниежүзілік өркениеттің рухани қазынасы екенін атап өткен болатын. Ұлы жазушының осы сөзі дәлел болғандай, Абайды әлемдік өркениеттің рухани ренессансы деп айта аламыз. Оның сипаттарын ақынның адамға көңіл бөлуінен, адам бойындағы қасиеттерді дәріптеуінен, жалпы адамды бүкіл тіршілік атаулының иесі деп ұғынуынан аңғаруға болады» - деп ұлы ақынның адамзаттың бойындағы қасиеттерге ерекше көңіл бөліп, оны өзінің туындыларына арқау еткен ақындық ерекшелігі туралы әсерлі жеткізді. Бұдан соң сөз алған ф.ғ.к., доцент М.Бекбосынов конференцияға қатысушыларды ақынның мерейтойымен құттықтап, үш бөлімнен тұратын баяндамасының мақсатымен қысқаша таныстырып өтті. Абайдың әйгілі Қарасөздерінің философиялық мазмұнын ашып, мән - мағынасына терең бойлай білген ғалымның баяндамасындағы: «Жалпы Абайдың артында қалған мұрасын академик С.Қирабаевтың еңбегіне сүйене отырып айтсақ, ақынның 180 өлеңі, оның ішінде ақынның төл өлеңінің 172 -сі бұрыннан белгілі, яғни 1995 жылға дейінгі болса, одан бергісін атақты абайтанушы Қайым Мұхамедханов енгізген. Ол өлеңдердің саны сегіз еді. Қайым ақсақал сол сегіз өлеңді тапқанын жариялап, 1992 жылы «Абайдың сегіз өлеңі» деген мақаласында жариялайды. Ал Абайдың аудармасына келсек, оның саны 51 болған. Олардан бөлек, Абайдың қырық бес қарасөзі мен «қазақтың қайдан шыққаны туралы» деген ғылыми еңбегі сол мақалада жинақталған. Ал Абайдың қарасөздерінің жинақталуына тереңірек үңілсек, қырық бес қарасөздің ішіндегі отыз сегізінші қара сөзі туралы анықтап айта кетер болсам, осы қарасөздің жариялануы жөнінен қысқаша мәлімет берейін. Жалпы Абай қарасөздері, оның ішінде мен айтып отырған отыз сегізінші қарасөзі ең алғаш рет 1916 жылы Самат Әбішевтің «Абай термесі» деп аталатын әдеби жинағында жарыққа шыққан. Ал М.Әуезов 1924 -1925 жылдары «Таң» деген журналда Абайдың екі-үш қарасөзін жариялады. 1933 жылы М.Әуезов пен І.Жансүгіров Қызылордада Абайдың тұңғыш Академиялық жинағын шығарған кезінде қарасөздердің барлығы толықтай сол жинаққа енгізілді. Қарасөздердің өзі түрлі аттармен шыққан. Мысалы кей жинақтарда қарасөздер «Насихат» деген атпен шыққан» - деп өте құнды ғылыми деректерін ортаға салды. Сонымен қатар, сол Абай мұрасының қазіргі таңда шәкірттерге қалай таратылып, қалай оқытылып жүргенін және болашақта қалай оқытылуы керектігі туралы әдістемелік пікірін де атап өтті. Бұл орайда: «Абайдың қарасөздерін оқытуда оқушыларға шығарманың мазмұнын түсінікті етіп жеткізілуі керек. Оның ішіндегі діни, пәлсапалық және басқа да мәндегі сөздерінің терең мағынасын түсінікті етіп түсіндіру маңызды. Ал менің міндетім, 1995 жылдағы Академиялық жинақта Абай мұрасы қалай басылды, тура сол негізде оны аудару болатын. Бірақ оқушыға Абай мұрасын оқытуда оның жүрегіне жақын, мағыналық жағынан түсінікті болуына көп көңіл бөлінуі керек» - деді М. Бекбосынов. Конференцияға қатысушы тағы бір қонақ І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің доценті С.Қожағұлов «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста» деп аталатын баяндамасы: «Абайдың бүкіл шығармасындағы адамға қатысты барлық қасиеттер толық айтылады. Адам бойындағы кемшін мінездер сыналады, ал сынау түзеудің ең бірінші басты құралы» - деп басталып, ары қарай ақынның шығармаларындағы жақсылы - жаманды адам бойындағы қасиеттердің сыналуы мен оны қалай түзету жөніндегі ғылыми көзқарасы нақты ақын өлеңдерін мысалға келтіре отырып өрбіткен талдауы конференцияға қатысушыларға терең ой тастады. «Әлемге қазақтың ұлылығын танытқан «Ұлттық болмыстың үлгісі», «Әлемдік мәдениеттің тұлғасы» деп келтірген ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласында. Абай Құнабайұлының 175 жылдығына орай ұйымдастырылған бұл конференциядағы адамзат алыбының рухани мұрасының насихатталуына бағытталған маңызды шара және оған қатысқан қонақтардың жасаған баяндамалары мен пайымды пікірлері барлық қатысушыларға ұлттық болмыстың қайта жаңғырып, даналықтың жаңа бір тың белесіне көтерілгендей ерекше әсер қалдырғаны анық. Авторы: Гүлжамал Калдыбековна ҚАЛАБАЕВА, Алматы экономикалық колледжінің әдіскері, Бахыткүл Алимхановна ЖУЗБАЕВА, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы, Алматы қаласы 22.06.2020 ж. Ақпарат көзі: bilimdinews.kz

В ЮКГУ прошел международный форум, посвященный 175-летию Абая Кунанбаева

12 июня 2020 года в Южно-Казахстанском государственном университете им.М.Ауэзова прошел Международный культурно-просветительный форум «ТЮРКСКИЙ МИР: ВЗГЛЯДЫ АБАЯ КУНАНБАЕВА И МОДЕРНИЗАЦИЯ ОБЩЕСТВА КАЗАХСТАНА В ХХІ ВЕКЕ», посвященный празднованию 175- летия великого поэта и мыслителя Абая Кунанбаева. Культурно-просветительный форум открыла ректор ЮКГУ им. М. Ауэзова доктор исторических наук, профессор Дария Кожамжарова. Культурно-просветительный форум был организован Центром сближения культур под эгидой ЮНЕСКО Министерства культуры и спорта Республики Казахстан и Академией духовного возрождения «МИРАС» (общественная организация) проектного офиса «Рухани жаңғыру» ЮКГУ им.М.Ауэзова. Мероприятие было проведено в цифровом онлайн формате, с участием отечественных и зарубежных ученых. С видеобращением к участникам форума выступили народный писатель, Герой труда Казахстана, директор Центра сближения культур под эгидой ЮНЕСКО Министерства культуры и спорта Олжас Сулейменов, первый заместитель председателя Ассамблеи Народа Казахстана, доктор филологических наук, профессор Жансеит Туймебаев, директор Казахстанского института общественного развития «Рухани жаңғыру» Кемелбек Ойшыбаев. С научными докладами выступили главный научный сотрудник Центра сближения культур под эгидой ЮНЕСКО Министерства культуры и спорта Республики Казахстан, писатель Нагашбек Капалбекулы, академик Национальной академии наук Республики Казахстан, доктор исторических наук, профессор Ханкельды Абжанов, Генеральный консул Российской Федерации Ирина Переверзева, профессор Сельчукского университета Ахмет Ходжа Шимшек, доцент Таласского государственного университета Кыргызской Республики кандидат исторических наук Жусупова Моимол, доктор филологических наук, профессор Турсын Журтбай. В культурно-просветительском форуме приняли участие известные ученые, государственные деятели, общественные и культурные деятели, руководители научных центров и институтов г.Нур-Султана, Алматы, Семея, Туркестана, Шымкента, Тараза, а также государственного культурно-исторического и литературно-мемориального музея-заповедника Абая «Жидебай-Борили» г.Семей, Академия государственного управления при Президенте Республики Казахстан, Ассамблея Народа Казахстана, Центр гуманитарных исследований «Рухани жаңғыру» и «Абайтану» КазНПУ им. Абая, ЕНУ им.Л.Н.Гумилева, Университет Шакарима, МКТУ им. Х.А.Ясауи, Таразский государственный педагогический университет, проектный офис «Рухани жаңғыру» ЮКГПУ, Республиканский историко-просветительный центр «Әділет», научно-исследовательские центры ЮКГУ им. М. Ауэзова — «Абайтану», «Мухтартану», «Тюркология». В ходе работы форума своими идеями поделились консулы иностранных посольств (Российская Федерация), специалисты Кластерного бюро Центра сближения культур под эгидой ЮНЕСКО, а также преподаватели и ученые МГУ им.М.В.Ломоносова (Москва, Россия). Участники форума ознакомились с новыми исследованиями, опубликованными в честь 175-летия Абая Кунанбаева, а также была презентована книга «Абайдың толық адам ілімі» ученого, абаеведа Мекемтас Мырзахметұлы. В конце форума состоялась дискуссия о научных и творческих проектах,были подведены итоги конкурса, проведенных в феврале и мае 2020 года среди учащихся 9-11 классов общеобразовательных школ Шымкента и Туркестанской области, а также I-II курсов средних специальных и I курсов высших учебных заведений. 12.06.2020 г. Источник: otyrar.kz

Алматыда студенттер арасында республикалық жас ақындар айтысы өтті

Бас жүлдені Нұр-Сұлтан қаласынан келген Қазақ Ұлттық өнер университетінің студенті Аян Ниязбек жеңіп алды Дүбірлі дода Хәкім Абайдың 175 жылдығы мерейтойына арналды. Мақсат - төл өнерімізді жаңғырту, айтыс өнерін кеңінен насихаттау, жас ақындардың суырып салмалық қабілеттерін шыңдау. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің бастамасымен ұйымдастырылған айтыс биыл 4 мәрте өткізіліп отыр, деп хабарлайды Almaty.tv тілшісі. «Менің пірім- Сүйінбай» деп аталған республикалық жас ақындар айтысына еліміздің барлық өңірінен 60 астам ақын бағын сынап келді. 60 ақынның сөзін таразылап, айтыс жанашыры Жүрсін Ерман бастаған қазылар алқасы финалдық бәйгеге аузымен құс тістеген 18 ақынды іріктеп шығарды. Ол қазақ өнерінің асыл шыңына айналған айтысқа мемлекет тарапынан қашанда қолдау бар екенін айтады. «Бұл айтысты біз жыл сайын күтіп жүреміз. Себебі айтысқа келетін жас толқынның өкілдері осы ортадан шығады. Биыл да сол үмітіміз ақталды. Тек қана өзара әзіл-қалжыңдарын айтып қоймай, қазақ қоғамында болып жатқан үлкен құбылыстарға баға беріп, ақындық көркемдік сөзбен өрнек салынды», – деді «Айтыс ақындары мен жыршы-термешілер халықаралық одағы» басқармасының төрағасы Жүрсін ЕРМАН. Былтыр жас ақындардың өнерін шыңдау мақсатында Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық универсиетінде «Оразалы Досбосынов» атындағы жас айтыскер ақындардың орталығы ашылған. Бүгінде осы орталық біраз игі істерге ұйытқы болып келеді екен. Соның бірі биылғы 4-рет өткізіліп отырған аламан дода. «Айтыс біз үшін ерекше болатын себебі осы айтыстан жеңген жастар республикалық деңгейде үлкен өнерлерін көрсете беретін болады. Біздің университеттердің, білім беру орындардың мақсаты - бұлақ көрсең көзін аш дегендей, жас таланттардың көзін ашып, оларға мүмкіндік беру. Соны бір мысалы бүгінгі өтіп жатқан айтыс», – деді Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры Такир БАЛЫҚБАЕВ. Биылғы айтыстың тақырыбы - салмақты әрі ауқымы кең. Қазақтың бас ақыны - Абайға арналды. Екі жұп айтыста бір жағынан Сүйінбайдың дәстүрін айтса, екіншіден Абайдың ғұламалық ойларын жырлады. «Бұл айтыстың басты ерекшелігі – іріктеу сайыстарында жеребе арқылы жұбымызды анықтап, шаппа-шап айтысып осы финалға өтіп отырмыз. Қарсыластар өте мықты, әр жақтан сайдың тасындай мықты студенттер жиналды», – деді Қазақ Ұлттық өнер университетінің 3-курс студенті Мұхит БАБАҚҰЛ Айтыс қорытындысы бойынша Нұр-Сұлтан қаласынан келген Қазақ Ұлттық өнер университетінің студенті Аян Ниязбек бас жүлдені қанжығасына байлап, 350 мың теңге сыйақы алды. Енді ол 18 наурыз күні Қызылжарда өтетін республикалық ақындар айтысына қатысады. 18.02.2020 ж. Ақпарат көзі: almaty.tv

Прозорливость и величие гения

В честь юбилея великого Абая в Казахском национальном педагогическом университете 2019/2020 учебный год объявили «Годом Абая» и скорректировали образовательную и научную деятельность с учетом этого знаменательного события. Гений степи В Казахстане в честь юбилея пройдут торжества, в том числе в рамках ЮНЕСКО. Старт им дала поэтическая эстафета, участники которой читали стихи Абая, среди них был и Президент Касым-Жомарт Токаев. Эту инициативу казахстанцев поддержали граждане многих стран. Читая произведения казахского поэта и философа на своих языках, они доказали, что его творческое наследие имеет мировое значение. Конечно, особое внимание вызвала недавняя статья Главы государства «Абай и Казахстан в XXI веке», где подчеркивается, что глубокое погружение в наследие Абая соответствует положениям программы Елбасы Нурсултана Назарбаева «Модернизация общественного сознания». «Модернизация - это не значит отойти от прошлого, и речь идет не только об открытии новых ценностей, - указывается в статье. - На самом деле это явление, которое стремится развивать наше национальное наследие в тандеме с сегодняшними позитивными процессами. В то же время мы не можем обойти Абая. Потому что великий мыслитель более века назад призывал к возрождению, обновлению и адаптации нации к новой жизни». Президент Касым-Жомарт Токаев подчеркивает искреннее стремление Абая к развитию и процветанию народа, мысли поэта о том, что основой прогресса служат в первую очередь образование и наука. Вот почему Абай страстно желал, чтобы казахи учились грамоте, читали книги, занимались своим развитием, не забывали о духовно-нравственных ценностях. Об этом сказано в его словах-назиданиях: «Жасымда ғылым бар деп ескермедім, пайдасын көре тұра тексермедім. Ержеткен соң түспеді уысыма, қолымды мезгілінен кеш сермедім». Бессмертные заповеди Абай самостоятельно изучал шедевры русской и европейской литературы. Его переводы лучших произведений Александра Пушкина, Михаила Лермонтова, Ивана Крылова, Адама Мицкевича, Ивана Бунина, Дж. Байрона, Гете, Шиллера на казахский язык и сегодня остаются непревзойденными. Он также внимательно изучил книгу «Бабыр-наме», написанную военачальником и королем Индии Бабуром Захиреддином Мухаммедом (1483-1530) на тюркском языке. Описываемые в ней события охватывают период между 1493 и 1523 годами и имеют для истории казахского народа большое значение. Своими знаниями в этой сфере Абай щедро делился с соотечественниками, особенно с молодежью. Он действительно много сделал для просвещения родного народа, пытаясь приобщить его к мировой культуре. В своем стихотворении «Интернатта оқып жүр» Абай утверж­дал, что смысл образования заключается не в том, чтобы стать губернатором и управлять страной, а в том, чтобы служить людям верой и правдой: «Пайда ойлама, ар ойла, талап қыл артық білуге. Артық ғылым кітапта, ерінбей оқып көруге». Стихи являются бессмертными заповедями Абая для молодого поколения. В «Словах назидания», полных глубоких философских представлений, поэт и сегодня говорит о важности развития человека, стремлении познавать науку. Например, в 32-м Слове об этом сказано так: «Когда вы изучаете науку, вы должны научиться знать правду, а не использовать свои знания, чтобы вступать в конфликт с кем-либо. Надеясь помнить хорошо то, что ты знаешь, и надеясь, что узнаешь то, что не знал... У человека есть два оружия для развития науки и образования, первое - мышление, обмен мнениями, второе - умение сохранить и защитить полученные знания». Учение Абая о полноценном человеке остается актуальным и сегодня, призывая людей к вечным истинам: быть гражданами с высокими морально-этическими, культурными и другими общечеловеческими ценностями. В связи с этим Президент в своей статье указывает: «Мы видим, что в XXI веке цель науки - стремиться к высоте, двигаться вперед. И наша задача не только не отставать от прогресса, но и взять на себя инициативу. Для этого нам нужно прежде всего модернизировать сферу образования». Слова Главы государства, несомненно, вдохновляют работников образования. «Говорящее перо» КазНПУ - первое высшее учебное заведение Казахстана, которое носит имя Абая уже 85 лет, - всегда остается приверженным заповедям великого гуманиста Степи. По словам известного абае­веда Мекемтаса Мырзахметова, исследование наследия Абая началось в 1934 году с преподавания Мухтаром Ауэзовым на кафедре казахской литературы нашего педагогического университета. Профессор Мырзахметов вспоминал, как в 1944 году воп­рос о подготовке к 100-летию Абая поднимался на Ученом совете КазПИ и в специальном док­ладе Мухтара Ауэзова. В итоге в рамках юбилея состоялась научно-теоретическая конференция «Абай мұрасы нәр алған үш бұлағы». А в 1954-м по предложению академика Кажыма Жумалиева в нашем вузе открылся музей-кабинет Абая, что предоставило новые возможности для изучения его наследия. Гордимся, что бывший КазПИ, ныне Казахский национальный педагогический университет им. Абая, сыграл значительную роль в становлении и развитии абаеведения. А открытие в 2008 году научно-исследовательского центра им. Абая в КазНПУ, несомненно, дало новый толчок к изучению жизни и творчества великого степного гуманиста. Перед центром им. Абая, которым стал руководить Мекемтас Мырзахметов, в то время стояли две задачи. Первая - исследование наследия Абая, вторая - подготовка учебников и учебных программ по абаеведению. По первому заданию ученые центра опубликовали 15 монографий и учебников, более 200 научных статей. Благодаря усилиям сотрудников центра в Японии, с университетами которой сотрудничает КазНПУ, было выпущено 5 школьных учебников по инновационным технологиям, получившим название «Говорящее перо». В соответствии со второй задачей ученые центра написали новый учебник «Абаеведение», призванный пропагандировать среди молодежи морально-этические ценности и учение Абая о полноценном человеке, а также новые учебные программы. В 2010 году впервые в Казахстане дисциплина «Абаеведение» начала преподаваться на всех факультетах университета. Музей-кабинет Абая активно стал заниматься продвижением данного предмета. С 2013 года здесь проводятся курсы для учителей средних школ с целью обеспечить им методологическую поддержку. В центре, кроме того, открылся университетский кружок «Школа Абая», участники которого анализируют его произведения, обсуждают научные и научно-популярные статьи о значении наследия Абая, проводят конкурсы сочинений о его творчестве, где излагают свое понимание мудрых изречений и назиданий поэта. Все казахи должны знать Абая Сегодня научно-исследовательским центром Абая в КазНПУ руководит известный ученый-абае­вед Джабал Шойынбет. Особое внимание центр продолжает уделять учению о воспитании полноценного человека: наследие Абая, по мнению специалистов, являет собой истинный путь к духовному совершенству. Доктрина служит воспитанию подрастающего поколения и процветанию нашей страны, укреплению независимости. В своей научной деятельности сотрудники центра руководствуются утверждением Ахмета Байтурсынова о том, что «все казахи должны знать Абая». А потому активно исследуют и популяризируют такие неизвестные ранее предметы, как «Жәуанмәртілік», «Имани гүл». Ученые центра сегодня пишут монографии и открывают новые страницы творчества Абая. Музей-кабинет его имени теперь работает не только для студентов, но и для широкой публики, желающей познавать глубину его творчества. В центре им. Абая уже прошли обучение более 200 учителей средних школ страны. Преподаватели Туркестанской, Карагандинской, Кызылординской и Акмолинской областей провели здесь тематичес­кие мастер-классы, и такая работа будет продолжена. При поддержке центра в КазНПУ проводится ежегодный республиканский студенческий фестиваль искусств «Мир Абая». Студенты соревнуются в таких номинациях, как чтение стихов и назиданий Абая, исполнение его песен. Ощутить величие гения КазНПУ популяризирует наследие Абая, духовность и культуру казахского народа за пределами страны. В этом заключалась наша цель при создании центров Абая в зарубежных вузах, с которыми наш вуз сотрудничает. Например, Центр Абая открылся в Илийском педагогическом университете в КНР, Центр культуры и науки им. Абая - в Ханойском национальном педагогическом университете, Казахско-вьетнамский центр культурного образования им. Абая - в Хошиминском педагогическом университете, Центр культуры и языков им. Абая - в Университете Эрзинджана в Турции, Центр Абая - при Московском государственном педагогическом университете (МГПУ) в России. Все они служат повышению международного имиджа КазНПУ и развитию сотрудничества в организации академической мобильности преподавателей, студентов, магистрантов и докторантов, реализации совместных исследовательских проектов, проведении лекций, онлайн-уроков. К примеру, в прошлом учебном году КазНПУ организовал международный онлайн-вебинар «Всемирно известный Абай», в котором участвовали все зарубежные центры. Современные технологии позволили «встретиться» в одной аудитории представителям многих стран, чтобы вместе ощутить величие гения Абая. Наши ученые рассказывали о мировом значении его философского наследия. А иностранные студенты, обучающиеся в КазНПУ, - Дона Лихию, Ван Мена (Китай), Хариминисон Зо Нирина (Мадагаскар), Киангала Люба Лионель (Конго), Хванг Йонг Кванг (Республика Корея), Кристина Обим Баси (Нигерия) искренне и проникновенно прочитали слова назидания и стихи Абая. Мир казахской поэзии Московский государственный педагогический университет уже несколько лет тесно сотрудничает с КазНПУ и в этом году открыл Казахстанско-российский центр культуры и науки им. Абая. По совместной инициативе нами была создана Ассоциация высших учебных заведений стран ЕАЭС, объединившая 44 педагогических вуза. Сегодня ассоциация выходит на новый уровень в своей работе. В связи с этим заместитель директора филологического института МГПУ Марина Сарапас, бывшая ведущей международного онлайн-вебинара «Всемирно известный Абай», подчеркнула, что глубина мира Абая притягательна для российского читателя и открывает новые страницы для совместной образовательной деятельности. Затем она представила видеофильм о Центре Абая в МГПУ. Московские студенты читали наизусть стихи и слова назидания нашего великого земляка. Доцент кафедры русской литературы ХХ-ХХI веков МГПУ Рамиль Шаряфетдинов выступил на вебинаре с докладом «Изучение жизни и творчества Абая Кунанбаева в МГПУ», доцент кафедры общего языкознания Ландыш Латфуллина посвятила свое выступление «Общим мотивам в творчестве Абая Кунанбаева и Габдуллы Токая». Директор Высшей школы образования Государственного медицинского университета России Эдуард Никитин говорил о философских взглядах великого казахского мыслителя и подчеркнул важность укреп­ления таких духовных связей между нашими вузами. Другой участник онлайн-вебинара - специалист по международным отношениям Университета Эрзинджана им. Б. Йылдырыма Айгерим Сердалиева сообщила, что наследие Абая высоко ценится в Турции. По ее словам, Центр Абая в их вузе стал поистине золотым мостом между нашими странами. Затем турецкие коллеги представили видеоролик о деятельности своего Центра им. Абая. Декан факультета русского языка, доктор философии Нгуен Тхи Ханг из Государственного педагогического университета Хошимина, приветствуя участников онлайн-вебинара, отметил, что произведения Абая, переведенные на вьетнамский язык, изучают и высоко ценят в его стране. Они обладают глубоким смыслом и объединяют всех здравомыслящих людей. Руководитель Центра Абая в Бакинском государственном университете Фатима Дурсунова, в свою очередь, рассказала о сборнике произведений Абая, который был опубликован на азербайджанском языке еще в 2017 году. Сегодня он стал ценным учебником для студентов филологических факультетов. В знак подтверждения Фатима Дурсунова прочитала стихи Абая на своем родном языке. «Нам понравился сегодняшний вебинар, он еще раз подтвердил, что у нас крепкие духовные связи», - сказала она. Университетский год Абая В конце вебинара наши партнеры предложили открыть общую интернет-страницу Абая для продолжения совместной работы, улучшения деятельности центров его имени за рубежом и ежегодной публикации научных сборников с тематическими материалами. В год 175-летия Абая была достигнута договоренность и с другими партнерами - в Ташкентском государственном педагогическом университете им. Низами, а также педагогическом университете Египта откроются подобные цент­ры имени великого казахского гуманиста. Я не случайно подробно остановился на работе зарубежных центров и наших совместных проектах. Убежден, время еще раз докажет, что наследие Абая действительно имеет мировое значение и будет продолжать оставаться актуальным во все времена. В этом и заключаются прозорливость и величие гения Абая. В нашем университете подготовка к юбилею казахского мыс­лителя и поэта началась еще в прошлом году. Глава государства в своей статье «Абай и Казахстан в XXI веке» сказал: «Познать Абая - значит познать себя. Самопознание и постоянное развитие человека, приоритет науки и образования являются проявлением совершенства». Вот поэтому мы прилагаем все усилия, чтобы каждый студент нашего университета глубже изучал наследие Абая и постигал его мудрость. Автор: Такир Балыкбаев, ректор Казахского национального педагогического университета им. Абая, доктор педагогических наук, профессор 27.01.2020 г. Источник: kazpravda.kz

По примеру Абая

Мысли при чтении статьи Президента РК К.-Ж. Токаева «Абай и Казахстан в XXI веке» Как известно, в этом году 175-летие гениального сына казахского народа Абая Кунанбаева будет отмечаться на международном уровне, в том числе в рамках ЮНЕСКО. Чтобы достойно провести юбилей великого Абая, еще в прошлом году при поддержке Президента страны К.Токаева была создана Государственная комиссия, которая составила план соответствующих мероприятий. Отрадно, что сам Касым-Жомарт Токаев начал челлендж чтения стихов Абая. Эту инициативу поддержали не только казахстанцы, но и граждане многих зарубежных стран, которые, читая произведения Абая на разных языках, показали, что творческое наследие поэта и философа имеет мировое значение. И, конечно, особое внимание вызвала статья К.Токаева «Абай и Казахстан в XXI веке», опубликованная в газете «Егемен Қазақстан» 9 января т.г. Глава государства подчеркнул, что глубокое погружение в наследие Абая, которое актуально и сегодня, соответствует положениям программы Елбасы Н.А.Назарбаева «Модернизация общественного сознания». «Модернизация - это не значит отойти от прошлого и речь идет не только об открытии новых ценностей. На самом деле, это явление, которое стремится развивать наше национальное наследие в тандеме с сегодняшними позитивными процессами. В то же время мы не можем обойти Абая. Потому что великий мыслитель более века назад призывал к возрождению, обновлению и адаптации нации к новой жизни». Таким образом, Президент К.Токаев подчеркивает искреннее стремление Абая к развитию и процветанию страны, его четкое понимание, что основой для прогресса являются в первую очередь образование и наука. Вот почему Абай очень хотел, чтобы казахи учились грамоте, читали книги, занимались своим развитием, не забывая о духовно-нравственных ценностях. «Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Пайдасын көре тұра тексермедім. Ержеткен соң түспеді уысыма, Қолымды мезгілінен кеш сермедім». Гений степи, который сожалел, что не смог посещать новую школу в свое время, позднее познакомился со многими представителями русской интеллигенции, которые были высланы в Семипалатинскую область (Е.П.Михаэлис, Ф.М.Достоевский и другие), подружился с ними. Абай самостоятельно изучал и осваивал шедевры русской и европейской литературы. А его переводы лучших произведений представителей русской поэзии А.С.Пушкина, М.Лермонтова, И.А.Крылова, И.А.Бунина, немецких поэтов Гете и Шиллера, польского - А.Мицкевича, английского - Дж.Байрона с русского на казахский язык и сегодня остаются непревзойденными. Он действительно занимался просвещением родного народа, пытался приобщить его к мировой культуре. Будучи очень образованным человеком, Абай всегда старался расширить свои знания. Так, он внимательно изучил книгу «Бабыр-наме», написанную военачальником и королем Индии Бабуром Захиреддином Мухаммедом (1483-1530) на тюркском языке. Описываемые им события охватывают период между 1493 и 1523 годами, которые имеют важное значение в истории казахского народа. Своими знаниями и в этой сфере Абай щедро делился с соотечественниками, особенно с молодежью и подрастающим поколением. Абай неустанно призывал казахских детей учиться с юных лет и с умом использовать полученные знания. В стихотворении «Интернатта оқып жүр» он пишет, что смысл образования заключается не в том, чтобы стать губернатором и управлять страной, а в том, чтобы служить людям верой и правдой, направлять все свои силы на улучшение их жизни. «Пайда ойлама ар ойла, Талап қыл артық білуге. Артық ғылым кітапта, Ерінбей оқып көруге... Или: «Білімдіден шыққан сөз, Талаптыға болсын кез. Нұрын, сырын көруге Көкірегіңде болсын көз»... Или: «Дүние де өзі, мал да өзі, Ғылымға көңіл бөлсеңіз». Эти стихи являются бессмертными заповедями Абая для молодого поколения. В своих «Словах назиданиях», полных глубоких философских представлений, он говорит о важности образования в жизни. Например: «Когда вы изучаете науку, вы должны научиться знать правду, а не использовать свои знания, чтобы вступать в конфликт с кем-либо. Надеясь помнить хорошо то, что ты знаешь, и надеясь, что узнаешь то, что не знал... У человека есть два оружия для развития науки и образования, первое - мышление, обмен мнениями, второе - сохранить и защитить полученные знания» (32-е слово). Учение Абая о «Полнокровном человеке» также призывает казахскую молодежь быть гражданами с высокими морально-этическими, культурными и другими общечеловеческими ценностями. Вот почему идеи мудрого Абая по-прежнему актуальны. «Мы видим, что в 21 веке цель науки - стремиться к высоте, двигаться вперед. И наша задача не только не отставать от прогресса, но и взять на себя инициативу. Для этого нам нужно, прежде всего, модернизировать сферу образования», - пишет Президент К.Токаев в своей статье. Эти слова Главы государства должны вдохновить интеллигенцию, в том числе и работников образования. Первый университет страны, который носит имя Абая уже 85 лет, несмотря на многие трудные времена, не отказался от своей приверженности его заповедям. По словам выдающегося абаяведа, профессора Мекемтаса Мырзахметова, исследования наследия Абая начинаются с 1934 года, с преподаванием М.О.Ауэзова на кафедре казахской литературы КазПИ. Научные основы абаяведения начали закладываться с того времени. В 1934 году 11-12 номера журнала «Әдебиет майданы» вышли со статьями, посвященными исключительно Абаю. По словам М.Мырзахметова, в 1944 году вопрос о подготовке к 100-летию Абая был поднят на Ученом совете КазПИ и в специальном докладе М.Ауэзова. Научно-теоретическая конференция «Абай мұрасы нәр алған үш бұлағы» также стартовала в том году. В 1954 году по предложению академика К.Жумалиева в нашем вузе был открыт «Кабинета Абая», что также предоставило новые возможности для изучения его наследия. Гордимся, что бывший КазПИ, ныне Казахский национальный педагогический университет имени Абая сыграл значительную роль в становлении и развитии нового на тот момент направления в филологии - абаеведения. А открытие в 2008 году научно-исследовательского центра имени Абая в университете, несомненно, дало новый толчок к изучению жизни и творчества великого степного гуманиста. Центр, которым руководил профессор М.Мырзахметов и который собрал выдающихся ученых, в то время имел две задачи. Первая - проведение исследований по наследию Абая, вторая - подготовка учебников и учебных программ по абаеведению. По первому заданию ученые Центра опубликовали за это время 15 монографий и учебников, более 200 научных статей. Благодаря усилиям сотрудников Центра в Японии было выпущено пять школьных учебников по беспрецедентным инновационным технологиям под названием «Говорящее перо». В соответствии со второй задачей были созданы новый учебник для студентов «Абаеведение» и новые учебные программы. Учебник в первую очередь призван прививать молодежи морально-этические ценности, пропагандируя учение Абая о «Полнокровном человеке». Так, впервые в Казахстане дисциплина «Абаеведение» начала преподаваться на всех факультетах (действующих институтах) университета в 2010 году. И музей-кабинет «Абай» был открыт именно для продвижения данного предмета. Это курс для учителей, введенный в 2013 году в средних школах и обеспечивающий им методологическую поддержку. «Школа Абая» начала свою работу в центре, чтобы способствовать свободному общению студентов и глубокому пониманию наследия Абая, его мудрых изречений и назиданий. Сегодня научным центром «Хаким Абай» руководит известный ученый-абаевед, кандидат филологических наук Джабал Шойынбет. Особое внимание центр уделяет учению Абая о «Полнокровном человеке»: этот труд, по мнению специалистов, и приведет человечество к духовному совершенству. Эта доктрина, если ее активно внедрять в сознание общества, послужит воспитанию подрастающего поколения и процветанию нашей страны, укреплению независимости. Сотрудники центра руководствуются высказыванием Ахмета Байтурсынова «Все казахи должны знать Абая», исследуя неизвестные ранее предметы, такие как «Жәуанмәртілік», «Имани гүл», а также готовят научные монографии и пишут новые страницы о творчестве Абая. А музей-кабинет теперь открыт не только для студентов, но и для широкой публики, желающей изучить наследие Абая. На данный момент обучение в нашем центре прошли более 200 учителей средних школ страны. Преподаватели Туркестанской, Карагандинской, Кызылординской и Акмолинской областей провели здесь тематические мастер-классы. Эта работа будет продолжена. При поддержке центра в университете проводится ежегодный студенческий фестиваль искусств «Мир Абая». В нем участвуют представители всех вузов страны, студенты соревнуются в номинациях: чтение стихов и назиданий Абая, исполнение его песен. Кружок «Школа Абая» привлекает учащихся к наследию великого казахского поэта и мыслителя. Здесь анализируются его произведения, научные и научно-популярные статьи о сущности и значении наследия Абая, проводятся конкурсы сочинений о его творчестве. Среди студентов и школьников распространен сборник стихов «Абай говорит». Одним из добрых дел университета является пропаганда и популяризация наследия Абая, духовности и культуры казахского народа за пределами страны. Это наша главная цель в создании центров Абая в зарубежных вузах, с которыми мы сотрудничаем. На сегодня открыто уже несколько. Например, «Центр Абая» в Илийском педагогическом университете в КНР, Центр культуры и науки им. Абая в Ханойском национальном педагогическом университете и Казахско-вьетнамский центр культурного образования имени Абая в Хошминском педагогическом университете, Центр культуры и языков имени Абая в Университете Эрзинджана в Турции, «Центр Абая» при Московском государственном педагогическом университете в России. Эти центры служат повышению международного авторитета нашего университета и развитию сотрудничества в области обучения, организации академической мобильности преподавателей, студентов, магистрантов и докторантов, реализации совместных исследовательских проектов, укреплению связей в области науки, научного консультирования студентов, в проведении лекций, онлайн-уроков, знакомства с зарубежной партнерской культурой. В прошлом учебном году в нашем университете был проведен международный онлайн-вебинар «Всемирно известный Абай», организованный факультетом довузовской подготовки для иностранных граждан. Современные информационные технологии позволили «встретиться» в одной аудитории представителям многих стран, чтобы вместе ощутить величие казахского гения Абая. В онлайн-вебинаре участвовали все зарубежные центры. Наши ученые рассказали о мировом значении философского наследия Абая. Иностранные студенты КазНПУ им. Абая Дона Лихию, Ван Мена (Китай), Хариминисон Зо Нирина (Мада-Гаскар), Киангала Люба Лионель (Конго), Хванг Йонг Кванг (Южная Корея), Кристина Обим Баси (Нигерия) проникновенно прочитали слова назидания и стихи Абая. Московский государственный педагогический университет уже несколько лет тесно сотрудничает с нами. По совместной инициативе была создана Ассоциация высших учебных заведений стран ЕС, объединяющая 44 педагогических университета. Сегодня данная организация выходит на новый уровень работы. В этом году в Московском государственном педагогическом университете открылся казахстанско-российский центр культуры и науки имени Абая. Заместитель директора Филологического института МГПУ Марина Сарапас, проводившая онлайн-вебинар, подчеркнула, что глубина мира Абая удивительна и для российской публики. Затем был представлен видеофильм о Центре Абая, открытом в МГПУ. Московские студенты с чувством читали наизусть стихи и слова назидания нашего великого земляка. Рамиль Шаряфетдинов, доцент кафедры русской литературы ХХ-ХХI века, выступил с докладом «Изучение жизни и творчества Абая Кунанбаева в Московском государственном педагогическом университете», Ландыш Латфуллина, доцент кафедры общего языкознания, посвятила свое выступление теме «Общие мотивы в творчестве Абая Кунанбаева и Габдуллы Токай». Директор Высшей школы образования Государственного медицинского университета России Эдуард Никитин отметил философские взгляды великого мыслителя Абая и подчеркнул необходимость укрепления таких духовных связей между нашими университетами. После онлайн-вебинара Айгерим Сердалиева, специалист по международным отношениям в Университете Эрзинджана им. Б.Йылдырыма, заявила, что наследие великого казахского мыслителя Абая высоко ценится в Турции. По ее словам, Центр Абая в их вузе стал воротами к золотому мосту между двумя странами. Затем турецкие коллеги представили видеоролик о деятельности своего Центра имени Абая. ППС и студенты Государственного педагогического университета Хошимина из Вьетнама также приняли активное участие в онлайн-вебинарах. Декан факультета русского языка, доктор философии Нгуен Тхи Ханг, приветствуя участников семинара, сказал, что произведения Абая, переведенные на вьетнамский язык, высоко ценят в его стране. Они, по его словам, обьединяют всех мыслящих людей мира и укрепляют дружбу между ними. Вьетнамские коллеги отметили, что поддержка данной инициативы - это современный онлайн-вебинар, организованный КазНПУ имени Абая. Руководитель Центра Абая в Бакинском государственном университете Фатима Дурсунова сообщила, что полный сборник произведений Абая был опубликован на азербайджанском языке в 2017 году и сегодня стал ценным учебником для студентов филологических факультетов. Госпожа Фатима прочитала стихи Абая на своем родном языке. «Нам понравился сегодняшний вебинар. У нас крепкие духовные связи», - подчеркнула азербайджанская коллега. В конце вебинара наши партнеры предложили открыть общую интернет-страницу Абая, чтобы еще больше улучшить работу таких центров за рубежом, проводить совместные мероприятия и ежегодно публиковать научные сборники с тематическими материалами. В год 175-летия Абая в Ташкентском государственном педагогическом университете имени Низами и в Египте откроются Центры имени Абая. Я не случайно так подробно остановился на работе зарубежных центров и наших совместных проектах. Время еще раз покажет, что наследие Абая действительно имеет мировое значение и будет актуально еще долгие годы. Это и есть прозорливость таких гениев. В нашем университете подготовка к юбилею Абая началась еще в прошлом году. Решением Ученого совета мы объявили 2019-2020 учебный год «Годом Абая» и объединили всю образовательную и научную деятельность с этим знаменательным событием. Президент К.Токаев в своей статье «Абай и Казахстан в 21 веке» сказал: «Познать Абая - значит познать себя. Самопознание и постоянное развитие человека, приоритет науки и образования являются проявлением совершенства». Вот почему мы прилагаем все усилия, чтобы каждый студент нашего университета глубже изучал наследие Абая и учился у него. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек... Біреуінің күні жоқ біреуінсіз Ғылым сол үшеуінің жөнін білмек». Этим сказано все. Пример Абая будет и впредь направлять нас к цивилизации. Автор: Такир Балыкбаев, ректор Казахского национального педагогического университета им. Абая, доктор педагогических наук, профессор 22.01.2020 г. Источник: bilimdinews.kz

Ұлы ойшыл өнегесі

Президентіміз Қ.Тоқаев «Егемен Қазақстан» газетінде (9 қаңтар, 2020 жыл) «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» тақырыбында терең мағыналы мақала жариялап, ұлы тұлғаға деген жүрекжарды ойларымен елді елең еткізді. Мемлекет басшысы Абай мұраларына терең үңілу, оны ой-санадан өткізу Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Рухани жаңғыру» бағдарламасындағы ой-тұжырымдарға сәйкес келетінін айтты. «Жаңғыру - өткеннен қол үзіп, тек жаңа құндылықтарға жол ашу деген сөз емес. Шын мәнінде, бұл - ұлттық мұраларымызды бүгінгі оң үдерістермен үйлестіре дамытуды көздейтін құбылыс. Бұл ретте біз Абайды айналып өте алмаймыз. Себебі ұлы ойшыл осыдан бір ғасырдан астам уақыт бұрын ұлтты жаңғыруға, жаңаруға, жаңа өмірге бейім болуға шақырған». Осылай деп жазған Президент Қ.Тоқаев Абайдың үнемі елдің алға жылжуына, өсіп-өркендеуіне шын ниетімен тілеулес болғаны, осы идеяны барынша дәріптегені оның шығармаларынан анық байқалатынын айтады. Ал ілгері­леудің негізі білім мен ғылымда. Сондықтан Абай қазақтың дамылсыз оқып-үйренгенін жан-тәнімен қалады. «Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Пайдасын көре тұра тексермедім. Ержеткен соң түспеді уысыма, Қолымды мезгілінен кеш сермедім», - деп кезінде жаңа мектептен білім ала алмағанына өкінген дала данышпаны бұдан кейін Семей өңіріне жер аударылып келген Е.П.Михаэлис, М.Ф.Достоевский сияқты орыс зиялыларымен араласып, достасу, өз бетінше оқып, іздену арқылы орыс және Еуропа әдебиетінің жауһарларымен терең сусындап, білімін жетілдіргені ақиқат. Орыс поэзиясының көрнекті өкілдері А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтың, И.А.Крыловтың, И.А.Буниннің өлеңдерін, неміс ақындары И.В.Гете мен В.Шиллердің, поляк ақыны А.Мицкевичтің, ағылшын Дж.Байронның орыс тіліндегі жырларын қазақша сөйлеткен хакім Абайдың өз бетінше алған білімі де ұшан-теңіз екенін ешкім жоққа шығара алмайды. Сондай-ақ оның Үндістанның патшасы, әскери қолбасшысы болған Бабыр Захиреддин Мұхаммедтің (1483-1530) түркі тілінде жазылып, 1493-1523 жылдар арасындағы тарихи оқиғаларды қамтитын «Бабыр-наме» кітабын ыждағаттап оқу арқылы қазақ тарихы туралы білім-білігі өсе түскен еді. Ол өзінің терең философиялық толғамдарға толы «Қара сөздерінде» де ілім-білімнің өмірдегі мән-маңызы туралы ой тербейді. Мысалы, «Ғылымды үйренгенде, ақиқатты білу мақсатымен үйрену керек, біліміңді біреумен керісіп, біреуді күндеу үшін пайдаланба. Білгеніңді берік ұстап, білмегеніңді тағы да сондай білсем екен деп үміттен... Адамның білім-ғылымды көбейтуге екі қаруы бар, бірінші - ойласу, пікір алысу, екінші - барлық күшті жұмсау, алған білімін сақтау, қорғау» (32-сөз), деген Абай ұлағаты бүгінгі жастар үшін де өте маңызды. Абайдың «Толық адам» туралы ілімі де қазақ жастарынан зор адамгершілік иесі, әдепті, мәдениетті, жан-жақты білімдар азамат болуын талап етеді. Сондықтан данышпан Абайдың жастарды ілім-білімге шақырған ойлары қазір де аса өзекті. «Себебі, - дейді Президент Қ.Тоқаев, - ХХІ ғасырдағы ғылымның мақсаты биікке ұмтылу, алысқа құлаш сермеу екенін көріп отырмыз. Ал біздің міндетіміз осы ілгері көшке ілесіп қана қоймай, алдыңғы қатардан орын алу. Ол үшін ең алдымен, білім беру саласын заманға сай дамытуымыз керек»... Президенттің бұл сөзі шынымен-ақ бүкіл зиялы қауымға, оның ішінде білім саласының қызметкерлеріне терең ой салуы тиіс. Абай есімін 85 жылдан бері берік ұстап келе жатқан еліміздегі тұңғыш жоғары оқу орны - біздің университетіміз арадан қаншама қилы-қилы кезеңдер, алай-бұлай замандар өтсе де, Абай өсиеттеріне адалдығынан танған емес. Көрнекті абайтанушы ғалым, филология ғылымдарының докторы, профессор Мекемтас Мырзахметұлының айтуынша, Абай мұрасының ресми түрдегі ғылыми-зерттеу нысанасына алынуы 1934 жылы ҚазПИ-дің қазақ әдебиеті кафедрасында М.Әуезовтің ұстаздық ету кезеңімен тұстас келеді екен. Абайтанудың ғылыми негізі де осы жылдары қалана бастаған. 1934 жылы «Әдебиет майданы» журналының 11-12 сандары түгелдей Абайға арналып жазылған мақалалармен жарық көрген. Бірақ мұның басым көпшілігі үстірт жазылған дүниелер еді. Осындағы М.Әуезов пен Қ.Жұбановтың мақалаларының ғылыми деңгейі биік, келешек абайтанудың бағыт-бағдарын анықтап берген мақалалар еді. Тағы да М.Мырзахметұлының келтір­ген деректеріне қарасақ, 1944 жылы ҚазПИ-дің Ғылыми кеңесінде Абайдың 100 жылдық мерейтойына даярлық мәселесі М.Әуезовтің арнайы жасаған баяндамасында көтерілген. М.Әуезовтің «Абай мұрасы нәр алған үш бұтағы» туралы ғылыми-теориялық конференциясы да осы жылдан бастау алған. 1954 жылы академик Қ.Жұмалиевтің ұсынысымен оқу орнында «Абай кабинеті» ашылуы да хакім Абай мұраларын зерттеуге мол мүмкіндік берді. Міне, бұл айтылғандардың бәрі, жалпы, абайтану ғылымын қалыптастыруда және дамытуда еліміздегі тұңғыш жоғары оқу орын - бұрынғы ҚазПИ-дің, қазіргі Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің орны зор болғанын көр­сетеді. Ал 2008 жылы университетте «Абай­тану» ғылыми-зерттеу орталығының ашы­луы Абай мұраларын зерттеуге соны серпін бергені сөзсіз. Біздің университетімізде Абай мерей­тойына дайындық өткен жылы бастал­ған болатын. Ғылыми кеңестің шеші­мімен 2019-2020 оқу жылын «Абай жылы» деп жариялап, бүкіл оқу-тәрбие жұмы­сын және ғылыми іс-шараларды осы атаулы жылмен байланыстырып отырмыз. Президент Қ.Тоқаев «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» тақырыбындағы мақаласында: «Абайды тану - адамның өзін өзі тануы. Адамның өзін өзі тануы және үнемі дамып отыруы, ғылымға, білімге басымдық беруі кемелдіктің көрінісі», деген еді. Сондықтан университетіміздің әрбір студенті Абай ілімімен терең сусындап, одан өмірлік тәлім алуы үшін қажырлықпен еңбек етудеміз. «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек... Біреуінің күні жоқ біреуінсіз Ғылым сол үшеуінің жөнін білмек», - деп жас қауымды білім-ғылымға үндеген хакім Абай өнегесі өз халқын әлі де өркениетке жетелей бермек. Авторы: Такир Балықбаев, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор 15.01.2020 ж. Ақпарат көзі: egemen.kz

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласы

Биыл Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жыл толады. Халқымыздың ұлы перзентінің мерейтойын лайықты атап өту үшін арнайы құрылған комиссия дайындық жұмыстарын бастап кетті. Мемлекет көлемінде және халықаралық деңгейде ауқымды іс-шаралар ұйымдастыру жоспарланып отыр. Бірақ мұның бәрі той тойлау үшін емес, ой-өрісімізді кеңейтіп, рухани тұрғыдан дамуымыз үшін өткізілмек. Абай Құнанбайұлы ғұлама, ойшыл, ақын, ағартушы, ұлттың жаңа әдебиетінің негізін қалаушы, аудармашы, композитор ретінде ел тарихында өшпес із қалдырғаны сөзсіз. Оның өлеңдері мен қара сөздерінде ұлт болмысы, бітімі, тұрмысы, тіршілігі, дүниетанымы, мінезі, жаны, діні, ділі, тілі, рухы көрініс тауып, кейін Абай әлемі деген бірегей құбылыс ретінде бағаланды. Өткен жылы Абайдың шығармаларынан үзінді оқу эстафетасы өтті. Ләйлім атты оқушы қыз ұсынған бұл елдік шараға мен де қатысып, қолдау көрсеттім. Мектеп оқушыларынан ел азаматтарына, тіпті, әлемдік деңгейдегі танымал тұлғаларға дейін зор қызығушылық танытып, лезде іліп әкеткен бұл бастама бірнеше айға ұласты. Соның арқасында бүкіл Қазақстан Абай мұрасын тағы бір зерделеп шықты. Бұл - Абайға деген құрмет әрі ұрпақты тәрбиелеудің тиімді тәсілі. Абай жырларын оқу челленджі биыл, ақын мерейтойы тұсында жаңаша жанданады деп сенемін. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында қоғамдық сананы қайта түлетудің маңыздылығы туралы айтты. Ұлттық сананы сақтау және оны заман талабына бейімдеу мемлекеттік маңызы бар мәселеге айналды. Өйткені сананы жаңғырту арқылы ХХІ ғасырда еліміздің тың серпінмен дамуына жол ашамыз. Осы орайда Абай мұрасының тигізер пайдасы зор деп есептеймін. Ұлы ақынның шығармалары бүгін де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Абайдың ой-тұжырымдары баршамызға қашанда рухани азық бола алады. Сондықтан ұлтымызды жаңғырту ісінде оның еңбектерін басшылыққа алып, ұтымды пайдалану жайын тағы бір мәрте ой елегінен өткізген жөн. Мен бұл мақалада Абай сөзінің бүгінгі заманымыз үшін көкейкестілігі, ақын шығармаларынан халқымыз қандай тағылым алуға тиіс екендігі жөнінде жұртшылықпен ой бөліскім келеді. Ұлттық болмыстың үлгісі Жаңғыру - өткеннен қол үзіп, тек жаңа құндылықтарға жол ашу деген сөз емес. Шын мәнінде, бұл - ұлттық мұраларымызды бүгінгі оң үрдістермен үйлестіре дамытуды көздейтін құбылыс. Бұл ретте, біз Абайды айналып өте алмаймыз. Себебі, ұлы ойшыл осыдан бір ғасырдан астам уақыт бұрын ұлтты жаңғыруға, жаңаруға, жаңа өмірге бейім болуға шақырған. Елбасымыздың: «Заманалар ауысып, дүние дидары өзгерсе де, халқымыздың Абайға көңілі айнымайды, қайта уақыт өткен сайын оның ұлылығының тың қырларын ашып, жаңа сырларына қаныға түседі. Абай өзінің туған халқымен мәңгі-бақи бірге жасайды, ғасырлар бойы қазақ елін, қазағын биіктерге, асқар асуларға шақыра береді», - деген өнегелі сөзі ақын мұрасының мәңгілік өсиет ретінде бағаланатынын айқын аңғартады. Абайдың шығармаларына зер салсақ, оның үнемі елдің алға жылжуына, өсіп-өркендеуіне шын ниетімен тілеулес болғанын, осы идеяны барынша дәріптегенін байқаймыз. Ал, ілгерілеудің негізі білім мен ғылымда екенін анық білеміз. Абай қазақтың дамылсыз оқып-үйренгенін бар жан-тәнімен қалады. «Ғылым таппай мақтанба» деп, білімді игермейінше, биіктердің бағына қоймайтынын айтты. Ол «Біз ғылымды сатып мал іздемек емеспіз», - деп тұжырымдап, керісінше, ел дәулетті болуы үшін ғылымды игеру керектігіне назар аударды. Ұлы Абайдың «Пайда ойлама, ар ойла, Талап қыл артық білуге» деген өнегелі өсиетін де осы тұрғыдан ұғынуымыз қажет. Бұл тұжырымдар қазір де аса өзекті. Тіпті бұрынғыдан да зор маңызға ие болып отыр. Себебі, ХХІ ғасырдағы ғылымның мақсаты биікке ұмтылу, алысқа құлаш сермеу екенін көріп отырмыз. Ал, біздің міндетіміз - осы ілгері көшке ілесіп қана қоймай, алдыңғы қатардан орын алу. Ол үшін, ең алдымен, білім беру саласын заманға сай дамытуымыз керек. Сол мақсатта ауқымды жұмыстар атқарылғанымен, отандық білім беру ісінде әлі де олқы тұстар бар. Оны жетілдіру жолдарын сайлау алдындағы бағдарламамда және өткен жылғы тамыз конференциясында нақты атап көрсеттім. «Педагог мәртебесі туралы» заңның қабылдануы - осы бағыттағы игі бастамалардың бірі. Бұл - сапалы білім беру ісін жетілдіруге арналған қадам. Жалпы, кез-келген қоғамда ұстаздың орны бөлек. Мұғалімдер білімді әрі саналы ұрпақ тәрбиелеу ісінде аса маңызды рөл атқарады. Ұстазға құрмет көрсетіп, қадірлеу - бәріміздің міндетіміз. Сондықтан мемлекет мұғалім мамандығының мәртебесін көтеріп, алаңсыз жұмыс істеуіне жағдай жасауы керек. Абай айрықша дәріптеген игілікті істің бірі - тіл үйрену. Ақын жиырма бесінші қара сөзінде өзге тілдің адамға не беретініне тоқталып: «Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі оныменен бірдейлік дағуасына кіреді, аса арсыздана жалынбайды», - дейді. Демек, өзімізден озық тұрған жұртпен деңгейлес болу үшін де оның тілін меңгерудің маңызы зор. Ал қазіргідей жаңа тарихи жағдайда бәріміз ана тіліміздің дамуы мен дәріптелуіне назар аударып, оның мәртебесін арттыруымыз керек. Сонымен қатар, ағылшын тілін үйренуге де басымдық беру қажет. Жастарымыз неғұрлым көп тілді меңгерсе, соғұрлым мүмкіндігі кеңейеді. Бірақ олардың ана тілін білуіне баса мән берген жөн. Өскелең ұрпақ, Абай айтқандай, ғылымды толық игерсе, өз тілін құрметтесе әрі шын мәнінде полиглот болса, ұлтымызға тек игілік әкелері сөзсіз. Қазір әлем күн сайын емес, сағат сайын өзгеруде. Барлық салада жаңа міндеттер мен тың талаптар қойылуда. Ғылымдағы жаңалықтар адамды алға жетелейді. Ақыл-оймен ғана озатын кезең келді. Заман көшіне ілесіп, ілгері жылжу үшін біз сананың ашықтығын қамтамасыз етуіміз керек. Бұл қадам өркениеттің озық тұстарын ұлттық мүддемен үйлестіре білуді талап етеді. Мұндай кезде өзіміздің таптаурын, жадағай әдеттерімізден бас тартуымыз қажет. Абайдың кейбір қарекеттерге көңілі толмай, «Терең ой, терең ғылым іздемейді, Өтірік пен өсекті жүндей сабап» деп үнемі сыни көзбен қарауының себебі осында. Ақын ел-жұртын түрлі өнерді игеруге үгіттеді. Соның бәрі уақыттың талабы екенін ол анық аңғарып, ұлтына ертерек үн қатты. Тіпті қазір айтып жүрген интеллектуалды ұлт қалыптастыру идеясы Абайдан бастау алды деуге болады. Ұлы ойшыл әр сөзімен ұлттың өресін өсіруді көздеді. Сондықтан Абайды терең тануға баса мән бергеніміз жөн. Абайды тану - адамның өзін-өзі тануы. Адамның өзін-өзі тануы және үнемі дамып отыруы, ғылымға, білімге басымдық беруі - кемелдіктің көрінісі. Интеллектуалды ұлт дегеніміз де - осы. Осыған орай, Абай сөзі ұрпақтың бағыт алатын темірқазығына айналуы қажет. Абай қазақтың әр баласын ұлтжанды азамат етіп тәрбиелеуге шақырды. Оның мұрасы - парасатты патриотизмнің мектебі, елдікті қадірлеудің негізі. Сондықтан, азаматтарымыздың көзі ашық болсын десек, Абайды оқудан, ақын өлеңін жаттаудан жалықпаған жөн. Біз елді, ұлтты Абайша сүюді үйренуіміз керек. Ұлы ақын ұлтының кемшілігін қатты сынаса да, тек бір ғана ойды - қазағын, халқын төрге жетелеуді мақсат тұтты. Абайдың мол мұрасы қазақ ұлтының жаңа сапасын қалыптастыруға қызмет етеді. Оның шығармаларындағы ой-тұжырымдар әрбір жастың бойында халқына, елі мен жеріне деген патриоттық сезімді орнықтырады. Сондықтан хакім Абай еңбектерінің нәрін өскелең ұрпақтың санасына сіңіру және өмірлік азығына айналдыру - ұлтты жаңғыртуға жол ашатын маңызды қадамның бірі. Мемлекет ісінің мүдделесі Біз егемен ел ретінде өсіп-өркендеуіміз үшін мемлекеттілігімізді нығайтуымыз керек. Заң үстемдігін және қоғамдық тәртіпті сақтау баршаға ортақ міндет екенін ұғынған жөн. Халықтың билікке деген құрметі болмаса - елдігімізге сын. Сондықтан азаматтарға, әсіресе, жастарға мемлекетті сыйлаудың мән-маңызын түсіндіру қажет. Осы ретте тағы да Абайдың мұрасына зейін қойған абзал. Ұлы ақын өзінің шығармаларында елдік мұратты асқақтатып, ұлт бірлігін биіктетті. Ол әділетті қоғам құру идеясын көтерген. Демек, Абайдың көзқарастары ХХІ ғасырдағы Қазақстан қоғамы және оның береке-бірлігі үшін аса құнды. Хакім Абайдың ұстанымдары өркениетті мемлекет қағидаларымен үндеседі. Заң үстемдігі, биліктің ашықтығы мен халық алдында есеп беруі жоғары деңгейде болып, мемлекет ісіне азаматтық қоғам өкілдері белсене араласқан жағдайда ғана әділеттілік берік орнығады. Менің «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» атты тұжырымдамам дәл осы әділетті қоғам идеясын дамыту мақсатымен ұсынылды. Билік пен қоғам арасындағы сындарлы диалог мемлекетке деген сенімді нығайта түседі. Үкімет мүшелері, соның ішінде министрлер мен әкімдер мемлекеттік және қоғамдық маңызы бар мәселелерге қатысты шешім қабылдаған кезде азаматтардың ұсыныстары мен тілектерін ескеруі керек. Мұны Абай меңзеген әділетті қоғам қалыптастырудың бірден-бір шарты деп білемін. Ұлы ақын «Келелі кеңес жоғалды, Ел сыбырды қолға алды» дегенді бекер айтқан жоқ. Елге билік жүргізетіндерге жұрттың көңілі толмайтынын да аңғартады. «Сыбырдан басқа сыры жоқ, Шаруаға қыры жоқ» замандастарымыз көбеймес үшін билік халыққа әрдайым құлақ түріп отырғаны жөн. Мемлекет пен қоғам өкілдері түйткілді мәселелерді бірге талқылап, шешімін табу мақсатында Ұлттық қоғамдық сенім кеңесін құрдық. Кеңес формальды сипат алып кетпеуі үшін оның мүшелерімен арнайы кездесіп, жұмысын жіті қадағалап отырмын. Абай шығармаларында меритократия мәселесіне де айрықша мән берілген. Ол адамды мәртебесіне қарай емес, талабы мен еңбегіне қарап бағалаған. Ұлы ақын қазақ жастарына жөн-жоба көрсетіп, бағыт-бағдар берген. Қазір Қазақстанда саяси жаңғыру үдерісі жүріп жатыр. Елбасының қолдауымен билікке басшылардың жаңа буыны келе бастады. Соған қарамастан, елімізде түбегейлі саяси өзгеріс керек деген ойлар да жиі айтылып жатады. Бірақ бұл мәселе бойынша ұлттық мәмілеге келудің, мемлекет мүмкіндіктерін шынайы бағалаудың және жүктелген міндетке жауапкершілікпен қараудың маңызы зор. Өзгеріс деп байбалам салатындар еліміздің болашағын байыптамайды, жай ғана популистік идеяларға табан тірейді. Популизм теріс тенденция ретінде дүниежүзілік сипат алды. Әлемнің түкпір-түкпірінде нақты стратегиясы жоқ, тек жалаң ұрандар арқылы билікке жеткісі келетін топтардың дауысы жиі естілуде. Осындай даңғазаға құмар адамдар туралы Абай: «Қу тілменен құтыртып, Кетер бір күн отыртып», - дейді. Расында, бұл - кез-келген елдің дамуын кенже қалдыратын, ұлттың бірегейлігін әлсірететін қауіпті үрдіс. Бізге, Абай айтқандай, артық мақтанға салыну, өзгені қор, өзімізді зор санау, дау қуу әсте жараспайды. Әр қадамымызды анық басып, әлемде және елімізде болып жатқан оқиғаларды байыппен сараптай білуіміз қажет. Тұрақтылық пен дамуымыздың кепілі болған татулық пен бірлікті бәрінен жоғары қойған абзал. Мемлекет мүддесін көздесек, әуелі сабақтастық сақталып, төгілген тер мен атқарған еңбектің далаға кетпеуін ойлайық. Осындай саясат жүргізген кезде ғана барлық стратегиялық мақсаттарымызға қол жеткізіп, Қазақстанды озық дамыған мемлекеттердің қатарына қоса аламыз. Жаңа қоғамның жанашыры Жаңа Қазақстанның өзегін жаңа қоғам құрайтыны анық. Бұл ретте, ең алдымен, ұлтымыздың қадір-қасиетін арттырып, халқымыздың бәсекеге қабілеттілігін жетілдіруге баса мән беруіміз керек. Сондай-ақ, қоғамның дамуына кедергі келтіретін, береке-бірлігімізге іріткі салатын жағымсыз қасиеттерден арылу қажет. Бүгінде дүние жүзінің бірқатар интеллектуалдары классикалық капитализм дағдарысқа тап болғанын ескертіп, оның болашағына күмәнмен қарайды. Себебі әлемде бай мен кедейдің, білімді мен білімсіздің, қала мен ауылдың арасы алшақтап кетті. Бұл үдерістің қарқыны барған сайын күшейіп келеді. Бизнес тек пайда көздесе, білімділер бөлек орта қалыптастырды, әрқайсысы өздері үшін ғана жауапкершілік арқалайтын болды. Қалалар тез өсіп-өркендеп, шағын елді мекендердің дамуы тұралады. Ғалымдар мұның барлығы әлеуметтік жауапкершіліктің әлсірегенінен деп есептейді. Әлеуметтік жауапкершілік қайткенде орнына келеді? Әрине, бұл - оңай шаруа емес. Осы күрделі мәселенің шешімін Абайдың «Толық адам» формуласынан іздеген жөн. «Толық адам» деген сөз ағылшын тіліндегі «A man of integrity» түсінігіне сай келеді. Бұл - тек өте ілкімді, өзіне сенімді, ізгілік пен жақсылыққа ұмтылатын адамдарға ғана тән сипаттама. Қазір тарап жатқан осы ұғымды Абай сонау он тоғызыншы ғасырдың өзінде-ақ түсіндіріп айтты. Адам өмірі тұтасымен түрлі қарым-қатынастардан құралады. Онсыз адам қоғамнан бөлініп қалмақ. Ал қарым-қатынас міндетті түрде өзара жауапкершілікті туғызады. Бұл жауапкершілік қара басының қамын биік қоятын өзімшілдік араласқан кезде бұзылады. Сондықтан Абай: «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек», - деп адамға нұрлы ақыл мен ыстық қайраттан бөлек жылы жүрек керек екенін айтады. Осы үш ұғымды ол үнемі бірлікте қарастырады, бірақ алдыңғы екеуі жүрекке бағынуы керек деп есептейді. Бұл - қазақ халқының өмірлік философиясы. Осындай таным-түсінікпен өмір сүрген халқымыз өзі қиын жағдайда отырып, өзге ұлттарды бауырына басқан. Өзі асқа жарымай қиналса да, бір тілім нанын бөлісіп жеуді парыз санаған. Үнемі үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетіп, сүрінгенге сүйеу, жығылғанға демеу бола білген. Осы құндылықтарды дәріптеп, бүгінге жеткізу арқылы халқымыз өзінің ұлт ретінде сақталуы үшін барын салған. Біз Абайдың «толық адам» тұжырымын қайта зерделеуіміз керек. Бұл бағытта ғалымдарымыз тың зерттеулерді қолға алуы қажет. «Толық адам» концепциясы, шындап келгенде, өміріміздің кез-келген саласының, мемлекетті басқару мен білім жүйесінің, бизнес пен отбасы институттарының негізгі тұғырына айналуы керек деп есептеймін. Абай шығармашылығына арқау болған тақырыптың бірі - масылдықпен күрес. Ақын үнемі уайымсыз салғырттыққа, ойын-күлкіге салынбай, сергек болуға үндейді. Оны ұдайы еңбек арқылы шыңдап отыруды құп көреді. Сонымен қатар, орынды әрекеттің уайым-қайғыны жеңетінін дәлелдеп, масылдықпен күрестің психологиялық қырларына терең бойлайды. Қазір біз көп айтып жүрген эмоционалды интеллектіге де сол тұста назар аударды. Мақтан мен масылдық психологиядан арылып, қайраттанып еңбек етуді, талаптанып білім іздеуді насихаттаған. Абай өлеңдеріндегі «Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей», «Тамағы тоқтық, Жұмысы жоқтық, Аздырар адам баласын», «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, Еңбегің мен ақылың екі жақтап» - деген қазыналы ойлар бәрімізге жақсы таныс. Әр адам осы түйінді тұжырымдарды санасына берік тоқып, өзінің тынымсыз, адал еңбегімен айналасына үлгі болуы керек. Халқымыз еңбектің қадірін біледі. Біз ата-аналарымыздың тылдағы ауыр еңбегі жеңіске жетелеген орасан күшке айналғанын ұмытқан жоқпыз. Қазір де қарапайым еңбек адамдарының үлгілі істері жетерлік. Жақында солардың біразы мемлекеттік наградалармен марапатталды. Ең бастысы, бүгінгідей бейбіт кезеңде әр азамат өзінің еселі еңбегі еліміздің экономикасын ілгерілетуге тікелей ықпал ететінін түсінуі қажет. Абайды өз заманындағы іскерліктің ұйытқысы, еңбекқорлықтың мотиваторы деуге болады. Ұлы ойшыл шығармаларында кәсіптен нәсіп тапқандарды, шаруақорлыққа үйрену дағдыларын үлгі етеді. Ол тұрмыс сапасын жақсарту үшін еңбек етудің жаңа тәсілдерін меңгеруге шақырады. Сонымен қатар ақын бастамашылдықты, кәсіптегі адалдықты жоғары қояды. Мысалы, өзінің оныншы қара сөзінде «Ерінбей еңбек қылса, түңілмей іздесе, орнын тауып істесе, кім бай болмайды?», - деп тұжырым жасайды. Абайдың ойынша, табыс табу үшін қолөнер үйрену керек. Себебі «мал жұтайды, өнер жұтамайды» (отыз үшінші қара сөз). Ұлы ақынның бұл ойлары бүгінгі Қазақстан қоғамы үшін де өзекті деп санаймын. Сондықтан біз бүгінгі таңда шикізатқа тәуелділік психологиясынан арылуды, шағын және орта бизнесті барынша өркендетуді негізгі басымдықтың бірі ретінде белгілеп отырмыз. Әлемдік мәдениеттің тұлғасы Қазіргі өркениетті мемлекеттердің барлығы дерлік шоқтығы биік тарихи тұлғаларымен мақтана алады. Олардың қатарында саясаткерлер, мемлекет және қоғам қайраткерлері, қолбасшылар, ақын-жазушылар, өнер және мәдениет майталмандары бар. Қазақ жұрты да біртуар перзенттерден кенде емес. Солардың ішінде Абайдың орны ерекше. Бірақ біз ұлы ойшылымызды жаһан жұртына лайықты деңгейде таныта алмай келеміз. Мен көп жылғы дипломатиялық қызметімде басқа елдердің саясаткерлерімен, түрлі сала мамандарымен жиі кездестім. Шетелдіктермен адамзатқа ортақ көптеген түйткілді мәселелер туралы пікір алмасып, ой бөлістім. Жалпы, олар Қазақстанның саяси және экономикалық жетістіктері жөнінде жақсы біледі. Ал, рухани және мәдени құндылықтарымызбен жете таныс емес. Осы орайда «Неге қазақтың бітім-болмысын, мәдениетін Абай арқылы танытпаймыз?», - деген сұрақ туындайды. Ғұлама Абай - қазақ топырағынан шыққан әлемдік деңгейдегі кемеңгер. Ол күллі адамзат баласына ақыл-ойдың жемісін сыйлады. Абайдың ақындық қуатының терең тамырына үңілген зерттеушілеріміз оның қазақ фольклорынан, Шығыс пен Батыстың сөз өнерінен, орыс әдебиетінен, тарихи еңбектерден сарқылмас нәр алғанын айтады. Абайдың асқан ойшылдығы оның діни талғам-танымынан да айқын көрінеді. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз ешуақытта жалған болмас», - дейді ол. Бұл ой-тұжырымға ол Шығыс пен Батыс философтарының еңбектерін терең біліп, зерттеп, зерделеп барып жеткені анық. Ол отыз сегізінші қара сөзінде Аллаға деген көзқарасын толық білдіреді. Абайдың рухани өресіне баға берген дінтанушы философ ғалымдар оның «кәміл мұсылман» ұғымына ерекше назар аударады. «Кәміл мұсылман» ұғымы тек қазаққа ғана емес, бүкіл мұсылман әлеміне қатысты айтылса керек. Міне, біздің ойшыл Абай, хакім Абай - әлемдік деңгейде осы діни көзқарасы арқылы да биіктей беретін тұлға. Елордада барлық діннің басын қосып, дәстүрлі жиын өткізіп келе жатқанымызды білесіздер. Мұндай іс-шаралардың мақсаты мен ұлы Абай ұстанымының арасында өзара үйлесімділік бар. Ақынның барша адамзат баласының жан дүниесінің тазалығын сақтауға деген ниеті бәрімізге ой салады. М.Әуезовтің «Абай жолы» романы арқылы Абай бейнесі көркем образ ретінде әлем әдебиетінде жоғары бағаланғаны белгілі. Бірақ бұл - Абайды танудың бір қыры ғана. Нағыз Абайды, ақын Абайды тану үшін оның өлеңдері мен қарасөздерінде айтылған ой-тұжырымдардың мән-маңызы ашылуы керек. Ол әлемнің кең таралған негізгі тілдеріне барлық бояуын сақтай отырып аударылуға тиіс. Бұған біз толық қол жеткізе алдық деп айту қиын. Нағыз ұлт ақындарын өзге тілдерге аудару - оңай шаруа емес. Аудармашы да сол ойшылдың деңгейіндегі талант болуы керек. Біздің абайтанушы ғалымдарымыз, тіл мамандары мен жанашыр азаматтар осы мәселеге ерекше мән бергені жөн. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Абай - қазақ халқының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, сонымен қатар ол қазақ халқының ел болуы жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен данагер. Абай - әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға» - деген болатын. Шынында да, дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмірін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтарға толы. Оның қара сөздері - әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл - классикалық үлгідегі өнегелі ойлар шоғыры. Нақыл сөз, ғибратты сөз, ғақлия сөздер деп әрқилы аталғанымен, бұл - ерекше жанр. Абай өзінің қара сөздерінде адамзат баласына ортақ мұраларды дәріптей отырып, рухани биікке құлаш сермеп, алысқа қанат қаққанын көрсетеді. Оның қара сөздерінің арқауы - кісілік, мәдениет, ізгілік. Хакім Абайдың қара сөздеріне балама еңбек іздесек, француз ойшылы Монтеньнің жазбалары ойға оралады. Десек те, Монтень өз болмысы мен адам тұлғасы жөнінде көбірек ой толғаса, Абай қара сөздерінің басты миссиясы - ойлану, өзгеге ой салу, мақсатты ұстанымға айналдыру. Демек, ұлы ойшылдың қара сөздері - аса құнды еңбек. Әлемдік мәдениетте Абайды қаншалықты жоғары дәрежеде таныта алсақ, ұлтымыздың да мерейін соншалықты асқақтата түсеміз. Бүгінгі жаһандану дәуірінде, ақпараттық технологиялар заманында Абай сөзі баршаға ой салуға тиіс. Дүние жүзінде ғылым мен білімнің түрлі салаларын дамытуға зор үлес қосып, бүкіл адамзатқа ортақ ойшыл ретінде танылған тұлғалар баршылық. Мысалы, Қытай дегенде Лао-цзы мен Конфуций, Ресей дегенде Достоевский мен Толстой, Франция дегенде Вольтер мен Руссо бірден ойға келеді. Сол сияқты шетелдіктердің бәрі бірдей Қазақстан дегенде бірден Абайдың есімін атайтындай дәрежеге жетуіміз керек. Өзге жұрт «Қазақ халқы - Абайдың халқы» деп, бізге ілтипат білдіріп отырса, зор мәртебе болары анық. Абайды қалай дәріптесек те жарасады. Оның ғибратты ғұмыры мен шынайы шығармашылығы - қазақ халқына ғана емес, жаһан жұртына да үлгі-өнеге. Абайдың адам мен қоғам, білім мен ғылым, дін мен дәстүр, табиғат пен қоршаған орта, мемлекет пен билік, тіл мен қарым-қатынас туралы айтқан ой-тұжырымдары ғасырлар өтсе де маңызын жоғалтпайды. Өйткені ақынның мұрасы - бүкіл адамзат баласының рухани азығы. Қазақ елі барда Абай есімі асқақтай береді. Оның асыл сөздерін рухани байлығымыз ретінде жоғары ұстасақ, туған еліміздің әлем алдындағы абыройы арта берері сөзсіз. Ең алдымен, Абайды ұлтымыздың мәдени капиталы ретінде насихаттауымыз керек. Өркениетті елдер қазақтың болмыс-бітімін, мәдениеті мен әдебиетін, рухани өресін әлемдік деңгейдегі біртуар перзенттерінің дәрежесімен, танымалдығымен бағалайтынын ұмытпайық. Сондықтан, Абайды жаңа Қазақстанның бренді ретінде әлем жұртшылығына кеңінен таныстыру қажет. Бұл - бүгінгі ұрпақтың қастерлі борышы. Торқалы тойдың тағылымы Біз ұлттық сананы жаңғыртамыз және бәсекеге қабілетті ұлт қалыптастырамыз десек, Абайдың шығармаларын мұқият оқуымыз керек. Оның қоғамдағы түрлі үдерістерге қатысты көзқарасы бүгінгі Қазақстан үшін аса пайдалы. Өз заманының ғана емес, қазіргі қоғамның да бейнесін танытқан Абай - елдік мұраттың айнымас темірқазығы. Әр қазақтың төрінде домбыра тұрсын деген ұғым қалыптасқанын бәріміз жақсы білеміз. Сол сияқты әр шаңырақта Абайдың кітабы мен Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романы тұруы керек деп санаймын. Келер ұрпақ Абайдың сара жолын жалғауға тиіс. Бұл - ұлы ақын арманының орындалуы. Сондықтан біз Абайдың ойынан да, тойынан да тағылым алуға тиіспіз. Биыл Абайдың 175 жылдығына орай халықаралық, республикалық және аймақтық деңгейде 500-ден астам іс-шара ұйымдастырылады. Тамыз айында Семей қаласында ЮНЕСКО-мен бірлесіп өткізілетін «Абай мұрасы және әлемдік руханият» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция ең басты шараға айналады. Сондай-ақ, қазан айында Нұр-Сұлтан қаласында «Абай және рухани жаңғыру мәселелері» деген тақырыпта халықаралық конференция өтеді. Бұл жиындарда Абайдың тұлғасы мен мұрасы жан-жақты зерделеніп, оның шығармашылығын ХХІ ғасырдағы жаңа Қазақстанның игілігіне пайдалануға жол ашылады. Маңызды жобаның бірі - ұлы ақынның шығармаларын он тілге аударып, басып шығару. Атап айтқанда, Абай еңбектері ағылшын, араб, жапон, испан, итальян, қытай, неміс, орыс, түрік, француз тілдеріне тәржімаланады. Ақынның өмірі, мұрасы, қазақ мәдениетін дамытудағы рөлі туралы бірнеше деректі фильм және «Абай» телесериалы түсіріледі. Ақын тойынан өнер саласы да тыс қалмайды. Республикалық және халықаралық деңгейде театр және музыка фестивальдері өтеді. Биылғы бәйгелер Абай шығармашылығына арналады. Әдебиет және өнер саласындағы үздік шығармаларға берілетін мемлекеттік сыйлық енді Абай атындағы мемлекеттік сыйлық деп аталатын болады. Абайдың тұлғасы мен мұрасын ұлықтау шетелдерде де жалғасады. Ресейдегі, Франциядағы, Ұлыбританиядағы және басқа да мемлекеттердегі Қазақстанның елшіліктері жанынан «Абай орталықтарын» құру жоспарланып отыр. Бұл мәдени іс-шараларды ысырапшылдыққа жол бермей ұйымдастыру қажет. Шығыс Қазақстан облысының Ақшоқы елді мекеніндегі Құнанбай Өскенбайұлы әулетінің қорымы абаттандырылады. Сонымен қатар, Абай тұлғасын жоғары дәрежеде дәріптеу үшін Үкімет мынадай шараларды қолға алуы керек деп есептеймін. Семей өңірі - қазақ тарихындағы киелі өлкенің бірі. Сондықтан, елдің рухани дамуында ерекше орны бар Семей қаласын тарихи орталық ретінде белгілеген жөн. Ұлы Абай мен Шәкәрімнің, Мұхтар Әуезовтің кіндік қаны тамған өңір айрықша құрметке лайық. Осыған орай, шаһарды әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан кешенді түрде дамытып, ондағы тарихи-мәдени нысандарды жаңа талапқа сай жаңғыртамыз. Үкіметке бұл мәселеге байланысты тиісті шаралар қабылдауды тапсырамын. Мерейтой жылы аясында Абайдың қастерлі мекені - әйгілі Жидебайды абаттандырып, ұлы ақынның рухына тағзым етуге келетін жұртшылыққа қолайлы жағдай жасау қажет. Сонымен қатар, Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейіне ерекше көңіл бөліп, ғылыми-танымдық жұмыстармен айналысатын орталыққа айналдыру керек. Жидебайда музейге арнайы лайықталған «Абай мұрасы» атты жаңа ғимарат салу қажет. 1918 жылы Семей қаласында Мұхтар Әуезов пен Жүсіпбек Аймауытов негізін қалаған, 1992 жылдан бері қайта шыға бастаған «Абай» журналына мемлекет тарапынан қолдау көрсету керек. Осы және басқа да ауқымды шаралар Ұлы Абайдың рухына тағзым етіп, оның мол мұрасын дәріптеу үшін өткізілмек. Ендеше, бүкіл Қазақстан халқын осы игі бастамаға белсене атсалысуға шақырамын. * * * Біз Абайдың 175 жылдық мерейтойына қоғамдық сананы жаңғыртатын, бір ел, тұтас ұлт болып дамуымызға серпін беретін іс-шара ретінде зор мән беріп отырмыз. Бұл тойдың тұсындағы басты мақсатымыз - бүкіл халықтың ұлт ұстазы алдындағы өзіндік бір есеп беруі іспеттес болуға тиіс деп білемін. Абай сыны - ауыр сын, сындарлы сын. Елбасы бастап, ел қостап, биік белестерді бағындырдық. Озық елулікке кіреміз деп мақсат қойдық, ол мақсатқа мерзімінен бұрын жеттік. Озық отыздыққа қосылуды межеледік. Ол межеге де жетеміз. Сол межеге жетуге де бізге Абай мұрасы көмек бере алады. Ендігі мәселе - біз сол Абайдың көмегін түсіне алдық па, зерделей аламыз ба? Ұлылықтың тойы ұлт алдындағы ұлы міндеттің үдесінен шығудың жолын іздеуге ұмтылдыруға тиіс. Әр азамат осы тойдың алдында еліміз, елдігіміз жөнінде терең ойланса дейміз. Абай бізге нені аманаттады? Абай бізден нені талап етті? Абай бізден нені күтіп еді? Абай елдің қай ісіне сүйініп еді? Сол сүйінген ісінен үйрене алдық па? Абай қазақтың қай ісіне күйініп еді? Сол күйінген ісінен жирене алдық па? Басқасын былай қойғанда, ақын айтқан бес асыл істі жүзеге асырып, бес дұшпанды бойдан қашырып жатырмыз ба деген ойдың төңірегінде толғансақ та талай жайға қаныға аламыз. Абай мұрасы - біздің ұлт болып бірлесуімізге, ел болып дамуымызға жол ашатын қастерлі құндылық. Жалпы, өмірдің қай саласында да Абайдың ақылын алсақ, айтқанын істесек, ел ретінде еңселенеміз, мемлекет ретінде мұратқа жетеміз. Абай арманы - халық арманы. Халық арманы мен аманатын орындау жолында аянбағанымыз абзал. Абайдың өсиет-өнегесі ХХІ ғасырдағы жаңа Қазақстанды осындай биіктерге жетелейді.